Paweł Procler z Krosna nie należy do grona najbardziej rozpoznawalnych postaci polskiego renesansu. Ten żyjący na przełomie XV i XVI wieku poeta, filolog i wydawca znajduje się w cieniu innych twórców tej epoki, choćby Kochanowskiego, Janickiego, czy Dantyszka. A. Gorzkowski w swojej poświęconej osobie Pawła z Krosna monografii przygląda się jego postaci niezwykle szczegółowo, bardzo dokładnie bada jego życie i twórczość literacką. Wobec poważnego niedoboru opracowań dotyczących autorów polsko-łacińskich, monografia niniejsza jest niezwykle pożyteczna.

"Paweł z Krosna. Humanistyczne peregrynacje krakowskiego profesora" to książka naukowa z pogranicza filologii polskiej i klasycznej. Jej poziom merytoryczny jest niezwykle wysoki, czego dowodem ogromna bibliografia i ogromna liczba przypisów stanowiących odwołania do literatury naukowej, ale także sygnalizujących similia w twórczości samego Proclera. Bardzo mocno wyeksponowana została specyfika wczesnorenesansowego środowiska twórczego, w tym rola tytułowych humanistycznych peregrynacji. W przypadku krośnieńskiego poety można mówić o licznych kontaktach zagranicznych wzmacnianych przez liczne podróże do nadbałtyckiej Gryfii, na Węgry, do Wiednia. Monografia Gorzkowskiego przedstawia więc nie tylko samego Pawła z Krosna, ale także środowisko, którego wydało.

We wstępnej części pracy przedstawia Autor stan badań nie tylko nad tytułowym bohaterem, ale nad całą literaturą polsko-łacińską. Wynikające z tych kilkudziesięciu stron wnioski nie są bynajmniej optymistyczne: ten obszar badań jest nieustająco pomijany tak przez polonistów, jak filologów klasycznych. Rozdział drugi poświęcony jest intelektualnemu środowisku Krakowa, jego licznym powiązaniom z ośrodkami zagranicznymi, a także tytułowym peregrynacjom Krośnianina. Rozdział trzeci zawiera analizę pojęcia poezji i poety w twórczości Pawła z Krosna. Dalsza część monografii stanowi analizę literackiej spuścizny Proclera (tak prozy, jak poezji) ze szczególnym uwzględnieniem jego najciekawszego dzieła "Sapphicon de inferorum vastatione". Gorzkowski stara się poprzez tę analizę zrehabilitować postać Pawła z Krosna poprzez wskazanie na udane wykorzystanie w jego utworach zasad renesansowej poetyki. Autor podkreśla także fakt, że krośnieński poeta jest w pewnym stopniu człowiekiem przełomu dwóch epok, w którego działalności widać echa tak średniowiecza, jak nowego renesansowego humanizmu.

Podsumowując te rozważania trzeba zaznaczyć, że A. Gorzkowski wykonał znakomitą pracę badawczą i w sposób dotąd najpełniejszy przedstawił postać Pawła z Krosna. W swojej rehabilitacji jego postaci nie wychodzi wszakże za daleko i nie stara się uczynić ze swego bohatera poety wybitnego. W swych sądach zachowuje umiar i przekonująco umiejscawia Proclera jako ważną, acz nie najważniejszą postać wczesnorenesansowego kręgu literackiego, który wykształcił się na przełomie XV i XVI wieku w krakowskim uniwersytecie. Monografia nie jest poświęcona tylko i wyłącznie osobie krośnieńskiego poety, ale stanowi zarazem piękną panoramę kultury renesansowej w Europie Środkowej doby jagiellońskiej.

Tomasz Babnis

P.S.
Opublikowałem obszerna recenzję tej książki w VII tomie Studiów Krośnieńskich:

https://www.academia.edu/25428305/Humanista_nies%C5%82usznie_zapomniany._Recenzja_ksi%C4%85%C5%BCki_Alberta_Gorzkowskiego_Pawe%C5%82_z_Krosna._Humanistyczne_peregrynacje_krakowskiego_profesora_Krosno._Studia_z_dziej%C3%B3w_miasta_i_regionu._Tom_VII_F._Le%C5%9Bniak_red._Krosno_2016_s._325-332_

Paweł Procler z Krosna nie należy do grona najbardziej rozpoznawalnych postaci polskiego renesansu. Ten żyjący na przełomie XV i XVI wieku poeta, filolog i wydawca znajduje się w cieniu innych twórców tej epoki, choćby Kochanowskiego, Janickiego, czy Dantyszka. A. Gorzkowski w swojej poświęconej osobie Pawła z Krosna monografii przygląda się jego postaci niezwykle...