Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Czasem książki, które uchodzą za kultowe czy przełomowe, po zapoznaniu się z ich treścią, okazują się rozczarowaniem. Tak się dzieje szczególnie, gdy płodny tematycznie i nowatorski tekst jest przywoływany w innych publikacjach jako źródło inspiracji. Czasem naśladowcy po prostu są lepsi od pierwowzoru, który obrasta mitologią.(*) Taki niestety opis pasuje po części do „Psychologii odkryć matematycznych” wybitnego matematyka Jacquesa Hadamarda. Ta jego praca jest wielokrotnie przytaczana w nowszych publikacjach, w których autorzy zastanawiają się nad pracą zawodowego matematyka. Badacz postanowił przedyskutować źródła matematycznego natchnienia, inspiracji i sposobu dochodzenia do odkryć. Publikacja powstała pod koniec drugiej wojny światowej i jest konsekwencją długoletnich zainteresowań Hadamarda. Przygotowany przez niego zestaw pytań ankietowych rozesłanych do wybitnych kolegów, zainspirował do pozbierania wyników w postaci książkowej. Akurat te jej fragmenty są dość nieciekawe, bo brak w nich syntetycznego ilościowego oglądu. Próba obiektywizacji, bez reprezentatywnego odwołania się do odczuć badaczy, jest niekonkluzywna. Szczególnie, że matematyk przytacza stanowiska kolegów, którzy z innych powodów są mu bliscy (np. Poincare czy Hermite to jego nauczyciele). Wyczuwałem w tym narrację zmierzającą do z góry założonych wniosków. Ciekawsze wydały się fragmenty subiektywne, w których Hadamard analizujące osobiste doświadczenia w dochodzeniu do nowych matematycznych ustaleń. Podzielił typowy proces twórczy na etapy: wytężonej pracy, niezbędnego porzucenia rozmyślań i czasem ostatecznego olśnienia czy przełomu jakościowego. Te kolejne stadia odbywają się, według autora, na różnych poziomach świadomości i podświadomości. W tym kontekście bardzo ciekawie przedstawił relacje między stosowanymi technikami procesu umysłowego. Większość ‘ścisłowców’ dość abstrakcyjnie wizualizuje sobie problem, słowa nie są istotnym elementem aktywności. Ta obserwacja Hadamarda prowadzi do kontrowersji z lingwistami, którzy akcentują przemożny wpływ słowa na każdy typ intelektualnych wyzwań. Odpowiedź Einsteina na ankietę, umieszczona w dodatku, jest dobrym przykładem myślenia obrazami, bez etykiet językowych. „Psychologię odkryć matematycznych” powinien przeczytać czytelnik zainteresowany pracą matematyków, od strony teorii umysłu. Mnie książka jednak trochę zwiodła. Polecam wytrwałym. ======================== (*) Polecam pozycje, które pełniej, jaśniej i ciekawiej dotykają podobnej tematyki: „Apologia matematyka”, G.H. Hardy „Czy fizyka i matematyka to nauki humanistyczne?”, M. Heller, S. Krajewski „Pi razy drzwi. Szkice o liczeniu, myśleniu i istnieniu”, J.D. Barrow „Umysł matematyczny”, B. Brożek, M. Hohol