Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jak żyć i jak walczyć z autorytarną, wredną władzą, zarazem przekonaną o swojej powadze? „Oddać na służbę rewolucji straszliwą broń szyderstwa” – zdaje się twierdzić (choć bez udzielenia ostatecznej odpowiedzi, bo jest i przeciwna opcja) ta wysmakowana stylistycznie powieść pisarza urodzonego w 1913 r. w Kairze w grekokatolickiej rodzinie pochodzącej z Homs w Syrii, po którym widać paryski szlif i kumplowanie się z tuzami (Camus, Sartre, Vian, a zwłaszcza Queneau). To rzecz zarówno uniwersalna, jak i aktualna „tu i teraz”. Akcja tej - mimo wyrafinowanego poczucia humoru - bardzo poważnej w sumie powieści stawiającej istotne uniwersalne pytania dzieje się gdzieś, gdzie w kontaktach z „ludźmi dysponującymi choć odrobiną władzy należało udawać idiotę, jeszcze głupszego od nich” – czyli wszędzie. Tym bardziej wszędzie, że w profesji policjantów „ cynizm i brutalność były jedynymi środkami dostępu do wyższych rang”. A na tym łez padole żadne działanie nie pozostaje bez nieprzewidzianych konsekwencji. Prawdziwych rewolucjonistów nie zachwyca zatem, że grupa prześmiewców dwuznacznym orężem zawoalowanej ironii atakuje despotyczną władzę, upostaciowaną w pewnym gubernatorze. Bo to naraża tych serio walczących z tyranią na śmieszność ze strony policji, która podejrzewa, że to ich robota, co godzi w ich honor. A na śmieszność poważni rewolucjoniści nie mogą sobie pozwolić, skoro rządzi nimi „nieposkromiona wola zwycięstwa albo śmierci”. ”Nie jesteśmy bandą wesołków” – jak mówi jeden z nich, „fanatyk przemocy, opierający się magnetyzmowi drwiny”, inicjatorowi akcji ośmieszania waadzy. „Zależy mu na szacunku oprawców” – myśli jego oponent. „Żadna przemoc nie zdoła obalić tego groteskowego świata. Tyrani tego właśnie chcą: żebyś ich traktował poważnie. Odpowiedzieć przemocą na ich przemoc to pokazać, ze traktujesz ich poważnie. (…) Potykając się z tyranami na ich własnym terenie, stajesz się jeszcze gorszym od nich” – tłumaczy lider prześmiewców ”prawdziwemu” rewolucjoniście. – „Ale co z ludem? On się nie śmieje” – pada replika. „Naucz ich!” – słyszy w odpowiedzi. ”Nie umiem. Ja sam nie nauczyłem się śmiać. I nie chcę się nauczyć” – odpowiada tamten. I dalsza dyskusja: „W takim razie obawiam się, że staniesz się pośmiewiskiem tyranów. Jeśli ty ich nie wyśmiejesz, oni wyśmieją ciebie” - Czy nigdy nie przyszło ci do głowy, ze tyranów można zgładzić? - Wolę tyrana ośmieszonego niż zabitego”. Finał nie będzie dobry dla nikogo…. A temuż gubernatorowi prasa przypochlebiała się, płaszcząc się przed nim służalczo. Szydercy wysyłali zatem do mediów listy ”od zachwyconych czytelników” - „równie idiotyczne co pochlebne dla gubernatorskich poczynań” - które były publikowane przez redaktorów przekonanych, że pracują dla chwały swego władcy (…). Osoba, która wpadła na pomysł, aby zwalczać głupotę i przemoc, obsypując oprawców przesadnymi pochwałami, musiała być postacią nietuzinkową” (jak to dobrze, że dziś już nie trzeba wysyłać takich listów, bo od czego są Wielce Szanowni Państwo Dziennikarze wiadomych mediów….). – „Wierz mi, dla potomności stanie się to najwymowniejszym przykładem bezwstydnego przypochlebiania się władzy a dla wszystkich lokajów rządu wzorem do naśladowania. – W takich chwilach żałuję, że nie umiem czytać – odparł Khaled... Ale to rzecz nie tylko o wiecznie sprzecznych zawiłościach polityki. Zachwyt mojego anarchistyczno-wolnościowego ducha budzi także szkoła otwarta w proteście przeciw systemowi edukacji przez jednego z bohaterów. Uczono tam tego, że „to, co mówią starsi, jest fałszywe i bez znaczenia. Tak oto kształciło się pokolenie wolnych duchów depczących wszelkie autorytety” (ech, gdzież my dziś jesteśmy pod tym względem….). A nauczyciel i twórca tej szkoły tak myślał: „Zbyt wiele egoizmu, głupoty, brutalnej zajadłości, rozjątrzonych i zawiedzionych ambicji – to wszystko oddzielało go od bliźnich. Ambicja! Wszystkich trzymała w swych szponach. Dochrapać się! A kiedy już się dochrapali – sławy lub pieniędzy – to przedzierzgali się w gruboskórnych i krwiożerczych gwałtowników, nadęte aroganckie potwory, niezdolne do choćby szczypty ludzkich uczuć. U dzieci Urfy podziwiał zaś nade wszystko brak ambicji (…) Ale te dzieci kiedyś staną się dorosłe i dołączą do wilczej watahy…”. I jeszcze szereg prawd trwałych, skoro życie to, jak pisze Cossery, „komedia pełna śmiechu godnych niedorzeczności”: „Łatwość, z jaką wszedł w posiadanie majątku, otworzyła mu oczy na szachrajski charakter tego świata”. „Znieważał ludzi z talentem wytrawnego oprawcy. Sposób, w jaki prowadził konwersację, bez ustanku obrzucając interlokutorów zabójczymi obelgami, przyciągał jak magnes do jego domu wszystkich miejscowych notabli; każdy go odwiedzał w nadziei, że zobaczy jak znęca się nad innymi”. „Nie ma nic gorszego od reformatorów. To wszystko ludzie przeżarci ambicją. (…) Chcą obalić rząd, by zastąpić go innym, rzekomo sprawiedliwszym. Większość z nich marzy tylko o tym, by zostać ministrem. Czy można sobie wyobrazić ohydniejszą ambicje?”. „Nienawidził polityków, uważał ich za wstrętniejszych od psów, nie od psów żywych, ale od zdechłych i cuchnących”. „Gubernator należał do tej kategorii osób publicznych, które zbijają z pantałyku nawet najwytrawniejszych karykaturzystów; nie pozostawił im nic do roboty, ich wyobraźnię znacznie przewyższało dzieło, którego dokonała natura. Mizernego wzrostu, brzuchaty, krzywonogi, odznaczał się ponadto grubym nochalem i okrągłymi ślepiami, wiecznie wytrzeszczonymi, jakby usiłowały wyskoczyć z oczodołów”. „Nadęta hołota miała z kogo brać przykład – naśladowała rządzących” „Zachowując czujność, przyglądał się z dobroduszną ironią bogatym mieszczuchom pyszniącym się swoimi nędznymi przywilejami”. „Wolał się zadowolić szczupłym dochodem niż kolaborować, choćby epizodycznie, z hordą krwiożerczych bandziorów zaludniających tę planetę”. „Ludzkość darzył zbyt wielką pogardą, by nienawiścią przydawać znaczenia błaznom paradującym po scenie świata udekorowanej ich zbrodniami”. „Kiedy spostrzegał w gazecie informację jako tako sensowną, chorował ze zgryzoty” ”Czy ktoś widział rewolucjonistów, którzy zwalczają rząd i rzucają mu wzywanie, wyśpiewując chwalby na jego cześć?” „Po pierwsze: światem, w którym żyjemy, rządzi szajka najbardziej zdeprawowanych łobuzów, jaka kiedykolwiek kalała powierzchnię ziemi. Po drugie: nie należy ich traktować poważnie, bowiem tego właśnie pragną” (a skoro tak, to może taką właśnie taktykę należałoby podpowiedzieć żałosnej polskiej opozycji, o ile jakimś cudem nie pasuje do niej opinia Autora o „reformatorach”). W tym smakowitym cieście jest jednak i cieżkostrawny zakalec – mocno objawowa mizoginia (dlatego „tylko: 9 w ocenie). Np. „Znał niedorzeczną próżność kobiet, które nudzą się tylko wtedy, gdy przestają być obiektami westchnień” czy też: „po raz pierwszy widział, jak jego młoda przyjaciółka oddaje się tej czynności, w najwyższym stopniu obscenicznej, polegającej na smarowaniu rozchylonych warg czerwoną szminką” (auć, objaw ostrej obsesji!) – na co jest i reakcja: „Pomyślał o swojej poległej miłości z rozkosznym zadowoleniem”. Parę zdań dalej jest także coś na kształt pochwały pedofilii: „flirt oczny” w herbarciarni z ośmiolatką: „Zapragnął podać dziewczynce rękę, wyszliby razem, z herbaciarni, odprowadzani przerażonym spojrzeniem matki - zgryźliwej megiery, z głupotą wypisaną na twarzy - był pewien, że poszłaby za nim, przeczuwał, że jest nim zaintrygowana”. Cóż, jeszcze się dużo piasku przesypie w klepsydrach, zanim Orient uzna równość mężczyzn i kobiet oraz dostrzeże ich autonomię – jeśli w ogóle kiedykolwiek. A i Paryż tamtych lat, którym przesiąkł Autor (poniekąd – erotoman),traktował kobiety tylko nieco mniej przedmiotowo niż Egipt… Mimo wszystko, mnóstwo w tej książce czułej empatii wobec ludzi, niczym u Tokarczuk (toutes proportions gardees, of course) czy tez niedawnego wspaniałego Gospodinowa. Przekład Mateusza Kwaterki – idealny. A w bonusie - jak zawsze imponujący erudycyjnie - wstęp mojego ulubionego Jana Gondowicza, iście renesansowego polihistora, który o literaturze wie więcej niż wszystko. A w nim m.in. osobiste wyznanie Gossery’ego: ”Nie mogę napisać jednego zdania, żeby nie zawierało żadnego buntu”. A ja takie zdania uwielbiam czytać. A co dopiero takie książki! .