Jako dziecko, proszę Państwa, uwielbiałem historię. Fascynacja jednak, niestety, szybko się skończyła – wtedy mniej więcej, gdy zorientowałem się, że dzieje ludzkie nie są opowieścią o honorowych starciach między kilkoma czy, maksymalnie, kilkudziesięcioma herosami, lecz sprawą znacznie bardziej skomplikowaną. Później oczywiście zrozumiałem, iż to właśnie decyduje o jej pięknie, ale „Wrzask rebeliantów” S.C. Gwynne’a przypomniał mi o tej dziecięcej wierze w prostotę i bohaterstwo.

Regularnie zdarza mi się czytać biografie, lecz najczęściej są to biografie artystów, przede wszystkim pisarzy. Powody są oczywiste: ludzi sztuki – a już na pewno tych, których życiorysy warto badać – unosi się kusząca aura geniuszu, codzienność natomiast bardzo często przesiąknięta jest całym wachlarzem dziwactw i ekstrawagancji. Warto jednak zadać proste pytanie: czy te najbardziej intrygujące elementy ich egzystencji są bezpośrednio związane z powołaniem? Odpowiedź wcale nie będzie jednoznaczna, bo niektórych z pewnością nie da się przenieść na życie konfederackiego generała żyjącego w XIX wieku (trudno oczekiwać na przykład, by był skłonnym do głębokiej refleksji wolnomyślicielem), ale część jest bardzo uniwersalna: choćby dziwactwa. Tak, dziwactw Thomas J. Jackson miał cały zestaw.

Niezbyt przystojny mruk, genialny taktyk, mało zgrabny, ba, pokraczny niekiedy introwertyk, gorliwy chrześcijanin, kochający mąż zawsze chętny do zabaw z dziećmi, mistrz wojskowych manewrów, człowiek, który nigdy nie pokłonił się żadnej kuli ani nie wystraszył się wybuchającego kilka metrów dalej pocisku, gotów był za to posłać przed pluton egzekucyjny każdego, kto nie sprostał jego niezwykle wysokim wymaganiom – nie tylko związanym ze służbą, ale i moralnym. Stonewall Jackson prezentował dziesiątki najróżniejszych obliczy, przez co mało który z jego towarzyszy mógł go zrozumieć, każdy za to uwielbiał za wszystkie zwycięstwa przyniesione Konfederacji.

Gwynne bardzo dobrze wykorzystuje wszystkie kryjące się w postaci Starego Jacka niejednorodności i kontrasty. Najpierw lekko usypia uwagę czytelnika przez opowieści o jego mrukliwości oraz skłonności do oddawania swego losu w ręce Opatrzności, aby w kolejnym akapicie zaprezentować go w pełnym ogniu walki, kiedy kule śmigają nad głową, a sam generał, zupełnie się tym nie przejmując, decyduje się na kolejny śmiały manewr. Potem natomiast, kiedy odbiorca, wzorem szeregowych rebeliantów, pokocha Jacksona, opisuje budzące wątpliwości decyzje w kwestiach personalnych, aby nieco tę hagiografię uczłowieczyć.

Warto zaznaczyć jednak, że „Historia geniusza wojny secesyjnej” nie jest biografią per se; sam autor w posłowiu pisze, iż jego dzieło „ma charakter biograficzny”. A szkoda, bo generał z pewnością stanowi najciekawszy punkt książki – Gwynne wplata w tok opowieści szczegóły dotyczące jego życia sprzed wojny domowej (od najwcześniejszej młodości do konfliktu Ameryki z Meksykiem w latach 40. XIX wieku), ale zdecydowanie większy ciężar kładzie na opis jego manewrów.

Zresztą sceny batalistyczne tak naprawdę stanowią trzon „Wrzasku rebeliantów”. Część z nich opatrzono nawet mapkami, które ilustrują ruchy wojsk. Amerykański pisarz radzi sobie z tymi fragmentami całkiem nieźle – jego metodę stanowi pomieszanie literackiego opisu samego pola walki ze skrupulatnym wyliczaniem kolejnych zmian pozycji każdej jednostki. Zdarza się, że to drugie dominuje, przez co lektura wymaga sporo uwagi, bo łatwo się w tych manewrach pogubić. Gwynne jednak za punkt honoru postawił sobie zachowanie maksymalnej rzetelności – i to mu się udaje.

„Wrzask rebeliantów. Historia geniusza wojny secesyjnej” to rzecz stworzona dla tych, którzy po lekturze „Serca wszystkiego, co istnieje” czekali na kolejne świetne połączenie książki historycznej i biografii. Tom Clavin i Bob Drury pokazali czytelnikom konflikt dwóch amerykańskich cywilizacji, S.C. Gwynne natomiast skupił się na wojnie domowej – efekty jego pracy są jednak równie dobre.

Bartosz Szczyżański