„Wojny punickie stanowiły ważny etap w dziejach Rzymu i formowania się imperium rzymskiego. Będący prawdopodobnie największym konfliktem starożytnego świata stuletni bój jest także jednym z najlepiej udokumentowanych, choć i tak nasza wiedza na jego temat wykazuje znaczące luki”.

Historia pełna jest wojen, które wpłynęły na bieg dziejów. Nierzadko lokalny konflikt przeradzał się w wyniszczające starcie, które na nowo definiowało układ sił. W wyniku takiej rozgrywki zwycięzca zgarniał całą pulę, przegrany zaś zostawał niemal całkowicie unicestwiony. Właśnie o takiej wielkiej wojnie (a raczej trzech wojnach) opowiada książka pod tytułem „Upadek Kartaginy. Historia wojen punickich”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Rebis. Jej autorem jest Adrian Goldsworthy, znany brytyjski historyk starożytności. Jego najnowsze dzieło to fascynujący opis pojedynku, który zmienił układ sił w basenie Morza Śródziemnego.

Autor pisze w sposób bardzo zajmujący czytelnika. Momentami czujemy się, jakbyśmy czytali znakomitą powieść. Najpierw zostały scharakteryzowane obie strony konfliktu. Być może niektórzy będą zdziwieni, że w tamtym czasie – czyli przed wojnami – to Kartagina była największym mocarstwem zachodniej części regionu śródziemnomorskiego. Przeczytamy pokrótce o jej historii, ustroju politycznym i organizacji wojskowej. Podobne informacje zostały zamieszczone odnośnie Rzymu. Duży nacisk został położony na rzymską armię, to ona bowiem miała przesądzić o jego sukcesie. Zasadnicza część książki została podzielona na trzy główne części, z których każda została poświęcona poszczególnej wojnie.

Pierwsza wojna punicka rozgrywała się w latach 264 – 241 p.n.e. Autor nie ukrywa, że tak naprawdę trudno wskazać główną jej przyczynę. Wysuwa tezę, że ani Rzym, ani Kartagina nie przypuszczały, że konflikt trwał będzie aż dwadzieścia trzy lata. Adrian Goldsworthy bardzo interesująco przedstawia przebieg każdego z konfliktów. Pisze o wodzach, żołnierzach i wielkich bitwach. O momentach wielkiej chwały i wielkich upokorzeniach. Zarówno jednych, jak i drugich zaznawały kolejno obie strony konfliktu. Wojna ta zakończyła się zwycięstwem Rzymu, chociaż przeciwnik nie został wcale unicestwiony. Wręcz przeciwnie, pokonana Kartagina żywiła rozgoryczenie i urazę, będące doskonałą pożywką drugiej wojny punickiej. Przypadła ona na lata 218 – 201 p.n.e. i jest przypuszczalnie najbardziej obecna w powszechnej świadomości. Każdy potrafi wymienić wodza Kartagińczyków Hannibala, z jego ambitnym marszem przez Alpy, słoniami i spektakularnym zwycięstwem pod Kannami. Podczas lektury uświadamiamy sobie jednak, że to, co oczywiste z perspektywy czasu, ówcześnie wcale się takim nie jawiło. Jak to się zatem stało, że Hannibal przeniósł teatr wojny do Italii i zagroził niemal samemu Rzymowi? Czy faktycznie jego bojowe słonie miały aż taką wartość? Co przesądziło o zwycięstwie pod Kannami?

Jak zwykle genialnemu wodzowi towarzyszyło szczęście. Kartagina wielokrotnie zaskakiwała przeciwnika i to przyniosło efekty. Strategia Hannibala spod Kann do dziś jest studiowana na wojennych akademiach. Jednak – jak podkreśla autor – plan Hannibala mógł się nie udać. To, że odniósł tak spektakularne zwycięstwo było, wypadkową kilku czynników. Osobne pytanie dotyczy tego, czy kartagiński wódz należycie wykorzystał ten triumf. Czy powinien maszerować na Rzym? Dlaczego – pomimo takiej przygnębiającej klęski – Rzymianie nie stracili woli walki? Czy po Kannach możliwe było całkowite rozgromienie Rzymu?

Trzecia wojna, toczona w latach 149 – 146 p.n.e. była swoistą zemstą Rzymu. Jej sens z militarnego punktu widzenia był bowiem niewielki. Jednak rzymska duma nie mogła znieść tego, aby Kartagina nadal istniała. Ta trzecia runda walk przyniosła jej całkowite unicestwienie. Po trzech wojnach punickich Rzym narodził się jako prawdziwa potęga. Rozpoczął się nowy etap w historii świata.

„Upadek Kartaginy. Historia wojen punickich” to bardzo interesująca książka o jednym z najzacieklejszych konfliktów w dziejach. Autor umiejętnie i bardzo plastycznie opisał nie tylko przebieg walk, ale także ich kontekst polityczny, społeczny i ekonomiczny. Sportretował także głównych bohaterów tego – trwającego niemal całe stulecie – konfliktu. Rozprawił się również z wieloma mitami, powszechnie funkcjonującymi, lecz niemającymi pokrycia w rzeczywistości. Polecam lekturę.

Wojciech Sobański