Autora „Pociągów pod specjalnym nadzorem” zna chyba każdy czytelnik. Jego miłośników ucieszy niezmiernie fakt, iż wznowienie „Pięknej rupieciarni” zawiera kilka perełek, które nie pojawiły się we wcześniejszym polskim wydaniu z 2006 roku. Są to teksty mocno autobiograficzne, niekiedy wręcz intymne, w bardzo „hrabalowym” stylu. Nieokiełznana wyobraźnia, ogromna wrażliwość, skłonność do żartów – wszystkie te elementy odnajdziemy w „Pięknej rupieciarni”. Jak sam tytuł wskazuje, możemy doszukiwać się w owej niepozornej książce niemal wszystkiego. Czy odnajdziemy w tych tekstach również prawdę o Hrabalu?

Kiedy autor pisze o samym sobie, warto zastanowić się, na ile jego słowa to prawda, a na ile zręczna autokreacja. W przypadku Hrabala podejrzenia zostają potwierdzone przez Aleksandra Kaczorowskiego, który w posłowiu stwierdza: „Był mistrzem kamuflażu – i może dlatego pod koniec życia tak rozpaczliwie próbował zerwać ze stworzonym przez siebie wizerunkiem sympatycznego bajarza, nieszkodliwego bajaduły”. Jest to, cytując innego czeskiego pisarza, „nieznośna lekkość bytu” pozornego lekkoducha, o czym możemy się przekonać, analizując znajdujące się w książce teksty.

Poczucie żalu i straty ujawnia się najmocniej w chwili, gdy Hrabal wraca pamięcią do swojego przyjaciela Vladimíra Boudníka, genialnego plastyka. Pogodne wspomnienia wspólnie spędzonych z tym wyjątkowym człowiekiem chwil mieszają się z wyrzutami sumienia, iż nie udało się go odwieść od samobójczej śmierci. Warto zaznaczyć, że wchodzący w skład „Pięknej rupieciarni” „Dandys w drelichu” to przepiękny, sugestywny i zapadający w pamięć portret dawnego towarzysza, hołd złożony jego niezwykłej osobowości.

Zbiór tekstów Hrabala uświadamia nam, iż pisarz jest wybitnym erudytą. Mimo żartobliwego stwierdzenia „Bez przerwy pić też się nie da, więc się dokształcam”, miłość do sztuki i literatury to nieodłączne, wręcz naturalne elementy jego prozy, krążące swobodnie niczym czerwone krwinki w krwiobiegu człowieka. Czeski mistrz pisze o zachwycie nad dadaizmem („Z zapisków zapisywacza”) czy miłości do pisarstwa Jamesa Joyce'a („Pewnego dnia”) z taką spontanicznością, jakby drobinki sztuki krążyły we wdychanym przez niego powietrzu.

Od pierwszych stron „Pięknej rupieciarni” tym, co rzuca się w oczy, jest nieustanny zachwyt nad pięknem świata. Kluczową rolę w filozofii Hrabala odgrywa bowiem umiejętność dziwienia się zjawiskom oczywistym, nad którymi zwykliśmy przechodzić do porządku dziennego. Czeski pisarz nie utracił tej dziecięcej radości z rzeczy zwyczajnych, acz niepospolitych. „Zacząłem od zachwytu – stwierdza pisarz – już nawet Platon mówi, że początkiem filozofii jest zachwyt, że kto się potrafi zachwycić, ten zaczyna... no po prostu chodzi o pewien podziw dla tego, co jest niby nieistotne” („Spotkanie autorskie w restauracji Leśna”).

Jest oczywiście Hrabal piewcą czeskiej knajpy – miejsca pełnego cudów i dziwów, gdzie rządzi rezolutny barman, a złoty trunek leje się strumieniem. Czytając jego opisy, czytelnik ma ochotę dołączyć do przesiadującej tam wesołej gromady, poczuć atmosferę gwarnej gospody. Cudowny i niezwykle sugestywny portret karczmy znajdziemy w tekście „Czym jest knajpa”, gdzie autor daje również świadectwo swego pacyfizmu: „Sądzę, że gdyby wszyscy ci żołnierze, którzy mieli czas myśleć i zastanawiać się nad swoim losem wtedy, gdy z bronią w ręku umierali w obcym kraju, że gdyby mogli cofnąć bieg wydarzeń, to nie pragnęliby niczego innego, jak powrotu do swojej knajpki, między przyjaciół, i nie życzyliby zwycięstwa swojej armii”.

Jestem pewna, iż rodzimego czytelnika zaciekawi mocno fragment, w którym Hrabal pisze o walczących podczas drugiej wojny światowej Polakach: „Kiedy usłyszałem o tragedii Polski, do płaczu doprowadzały mnie opowieści o tym, jak pułki polskiej kawalerii szarżowały na niemieckie czołgi, wszyscy ci polegli Polacy walczący konno przeciw czołgom byli dla mnie objawieniem, antycznym mitem, jak ten grecki hoplita, który aby uniemożliwić ucieczkę wrogiej perskiej łodzi, sam jeden trzymał łódź rękoma, a kiedy ucięli mu ręce, wgryzł się zębami w linę i dopiero gdy perscy żołnierze odcięli mu głowę, łódź odpłynęła... Właśnie tak walczyli Polacy”.

„Piękna rupieciarnia” przypomina mi pudełko czekoladek o różnych smakach. Jak mawiał Forrest Gump, nigdy nie wiadomo, na jaki trafimy. U Hrabala jest sporo śmiechu, ale też zadumy i jak przystało na prawdziwe bombonierki dla dorosłych, są one po brzegi wypełnione czeskim alkoholem. Ostrzegam, można się nimi nieźle upić. Pragnęłabym przytoczyć Państwu większość tej wspaniałej książki, jest to jednak niemożliwe, więc zacytuję na koniec drobny, lecz sugestywny fragment: „A teraz myślę, że nic nie stoi na przeszkodzie, żebyśmy się rozeszli – jedni do autobusu, a reszta do swoich chałup”.

Ewa Szymczak