Wiedziemy życie przepełnione emocjami. Wielkich wzruszeń dostarczają nam zasłyszane historie – o bohaterstwie, o miłości, o dzieciach (zwłaszcza małych) i zwierzakach (głównie porzuconych). Mocno przeżywamy smutne opowieści i nieszczęścia przyjaciół. Wydawałoby się: dotykamy życia z każdej strony. A jednak oduczyliśmy się wrażliwości, tej najważniejszej „słabości” naszego gatunku – cechy, która sprawia, że jesteśmy ludzcy. Takie braki rzadko zauważamy od razu, u siebie natomiast nie widzimy ich prawie nigdy. Właśnie dlatego „In vitro. Rozmowy intymne” są nam tak potrzebne.

Jaka może być książka o in vitro? Przede wszystkim – kontrowersyjna. W Polsce ideologiczny spór o tę metodę nie cichnie już od długich lat. Mimo to dzieci poczęte dzięki niej rodzą się cały czas, na świecie jest ich już osiem milionów. Ich rodzice z lęku przed wykluczeniem społecznym nieczęsto opowiadają o kulisach zapładniania, także zdarza się, że nawet ich najbliżsi nie są wtajemniczeni. Książka o in vitro może być także stronnicza, zwłaszcza jeśli przygotowała ją osoba, która właśnie dzięki dobrodziejstwom medycyny jest matką dwójki synów, do czego Rozenek-Majdan przyznaje się już we wstępie. A jednak to nie jest laurka dla in vitro, stronniczości nie ma, są strony – wiele, wiele stron, z których na problem można patrzeć. Dlatego autorce należy się wielki szacunek za to, że wsłuchała się w różne głosy i wszystkie pozwoliła też usłyszeć czytelnikowi. Już samo to sprawia, że „In vitro. Rozmowy intymne” są dobrą pod względem dziennikarskim robotą.

Jakie mogą być głosy w dyskusji o in vitro? Na pewno wiele entuzjastycznych. Mamy wypowiedzi osób, którym ta metoda w jakiś sposób uratowała życie. Tego zdania są pary zbliżające się do przełomowego 40. roku życia, który dla kobiet jest tak naprawdę ostatnim dzwonkiem na zajście w ciążę w naturalny sposób. Dzięki zapłodnieniu pozaustrojowemu mogły spełnić swoje marzenie o rodzicielstwie. A więc in vitro nie tyle ratuje życie, ile wręcz ratuje wiele żyć – osób, które pragną, i osób, które w innym przypadku nie mogłyby zaistnieć. Ale pojawia się też głos męski, opowiadający o tym, co dzieje się z kobietą, kiedy pragnie począć nowe życie za bardzo. O swoistej manii, obsesji, o niepogodzeniu się albo po prostu desperacji – to czytelnik może wybrać odpowiednią szufladkę. Mamy głosy profesjonalne, tłumaczące krok po kroku całą procedurę i subtelności wszystkich specjalistycznych urządzeń, ale z drugiej strony mamy głośny krzyk kobiety, która stała się ofiarą pomyłki pracownika szpitala. Pomyłki, która zmieniła jej życie, której trzeba się bezwzględnie podporządkować. Pomyłki, za którą nikt nie przeprosił.

Te głosy nie tworzą chóru, bo każdy z nich gra tu pierwsze skrzypce. Wszystkie są tak samo ważne, bo pokazują in vitro z zupełnie innej perspektywy. Głosem, któremu chciałabym się szczególnie przyjrzeć, jest wypowiedź dominikanina, ojca Pawła Gużyńskiego. Choć całą książkę czytałam raczej na chłodno, to zapoznając się z tym fragmentem, gotowałam się z emocji. Główne wrażenie: brak porozumienia. Rozenek-Majdan zadawała pytanie, a ksiądz zataczał wielkie koło, obficie cytował Pismo Święte, po czym w ostatnim zdaniu odnosił się do pytania bezpośrednio i odpowiadał… wymijająco. Podczas czytania niemal trzydziestostronicowej rozmowy z duchownym towarzyszyło mi poczucie dziwnej niezręczności. Oto mamy wywiad, w którym rozmówca nie rozumie (a może nie słucha?) pytań autorki. Rozumiem, że ojciec Paweł prezentuje spojrzenie Kościoła na kwestię in vitro. Mam jednak nadzieję, że postawa zamknięcia na dialog, którą reprezentuje, jest tylko jego, a nie całej instytucji. W przeciwnym razie obawiam się, że porozumienia nie będzie. Podczas lektury zdarzały się też wstrząsy. Duchowny potępił ataki na rodziców poddających się in vitro i na ich dzieci, nazywając takie zachowania obrzydliwymi. Parę zdań później, w odpowiedzi na pytanie, czy w takim razie powinniśmy edukować społeczeństwo, padają jednak słowa: „Jeżeli ktoś decyduje się na procedurę in vitro, to musi być przygotowany na pełny wachlarz reakcji społecznych powiązanych z takim wyborem”. Czy to nie oznacza, że odpowiedzialność za „obrzydliwe słowa” ponoszą rodzice? Czy w ten sposób nie daje się pozwolenia na szerzenie nienawiści?

Książka, poza intelektualnymi, zaspokaja też potrzeby estetyczne. Jest bardzo ładnie wydana. Okładka prosta, ale przykuwająca uwagę. Niebieski kolor ma kojący odcień i oznacza spokój. Nie zaznamy go na pewno podczas lektury, bo w umyśle wraz z początkiem lektury zacznie się festiwal odkryć i przemyśleń, ale może dzięki tej książce zaznają go „napiętnowani” in vitro. Na duży plus trzeba policzyć autorce także wspomnianą już merytoryczną oprawę w postaci rozmów z lekarzami z kliniki. Dzięki nim możemy się dowiedzieć, jak dokładnie wygląda procedura zapłodnienia pozaustrojowego, i zweryfikować, czy któryś krok jest godny najwyższego potępienia. Na minus z kolei – że fragmentami wygląda to jak reklama. O ile jestem w stanie zrozumieć i zaakceptować, że miejsce pracy ekspertów jest podane wraz z nazwą, o tyle wspominanie jej przy każdej okazji staje się nie tylko irytujące, ale też ujmuje wiarygodności przedstawianych informacji.

Koniec końców przyznać należy, że Małgorzata Rozenek-Majdan wypuściła bardzo dobrą rzecz. Jej rozmowy są świetnym podręcznikiem otwartości, a także papierkiem lakmusowym na naszą zdolność rozumienia drugiej osoby. Trzeba też przyznać, że te wywiady są – jak w tytule – bardzo intymne, dotykają spraw, którymi często nie dzielimy się nawet z przyjaciółmi. Szkolimy więc otwartość na wyjątkowo kruchym i wrażliwym materiale. Ale czy takie lekcje nie uczą najlepiej?

Joanna Jastrzębska