Niepełnosprawność jest problemem wagi nie tylko społecznej czy zdrowotnej, ale również – a właściwie przede wszystkim – osobistą troską tego, kto jest nią dotknięty. Rodzina osoby z niepełnosprawnością jest obciążona bardzo dużą ilością obowiązków, pod których ciężarem często nie jest w stanie w pełni zagwarantować swojemu podopiecznemu satysfakcjonującego życia. Najczęściej skupia się na fizyczności, higienie, opiece medycznej, a dopiero później na zadbaniu o poczucie bycia szczęśliwym. Bardzo trudno oczywiście sprostać zadaniu nadania sensu życiu, jeśli ograniczenia wynikające z niepełnosprawności są tak duże, że nie jest możliwe codzienne funkcjonowanie bez stałej obecności osoby towarzyszącej. Mimo wszystko należy pamiętać, że dla samego niepełnosprawnego ta kwestia jest najczęściej o wiele bardziej istotna niż wszystko inne. Każdy z nas bowiem chce czuć się szczęśliwy i bez znaczenia jest to, czy jest się pełno- czy niepełnosprawnym.

„Beza” Kingi Kosińskiej to książka wydana w bardzo minimalistyczny sposób. Nawet ilustracja na okładce jest oszczędna. Muszę jednak zaznaczyć, że to właśnie ta okładka, będąca dziełem Agnieszki Woźniak, zwróciła w pierwszej kolejności moją uwagę. Seria Biała Plama wydawnictwa Linia prezentuje książki, które kierują uwagę czytelników na te aspekty życia, jakich najczęściej nie dostrzegają oni na co dzień. Są to właśnie takie białe plamy naszej świadomości społecznej. Co wiemy o problemach osób zepchniętych na margines społeczny z powodu odmienności, jeśli nikogo takiego nie znamy osobiście? Ci ludzie, często zamknięci w czterech ścianach, stają się dla nas niewidzialni, zupełnie jakby ich nie było, choć przecież są tak samo wartościowi i ważni, jak cała reszta.

Mamy humanistyczny obowiązek domyślania się, co się kryje za gestem, mimiką, nawet jękiem osoby niepełnosprawnej.

„Beza” jest opowieścią o Iwonie, która ma zespół Downa. Opiekuje się nią matka, która zabezpiecza prawie wszystkie jej potrzeby. Zapomina jednak o jednym: Iwona nie jest już dzieckiem, ma ponad trzydzieści lat, miesiączkuje i odczuwa pociąg fizyczny. Dla matki ta sfera życia córki jest nie tyle nieważna, co nieakceptowalna. Iwona nie otrzymuje prawa do bycia kobietą, matką czy choćby kochanką. Zresztą nie tylko matce się to nie podoba. Całe społeczeństwo nie dopuszcza do siebie myśli, że osoba upośledzona umysłowo mogłaby realizować się w takiej roli. A jednak Iwona chce mieć chłopaka, chce, by ją dotykano, chce być pożądana. Kiedy zaczyna realizować swoje marzenia, pojawiają się problemy z wykorzystywaniem jej łatwowierności. W efekcie zostaje potraktowana jak zwierzę, którego rozrodem kierują inni. Matka „dla jej dobra” wyrządza jej ogromną krzywdę, a co gorsza, Iwona nie do końca zdaje sobie z tego sprawę.

Autorka posługuje się w swojej książce językiem charakterystycznym dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim, ukazując typowy dla niej sposób myślenia i oceniania sytuacji, często bardzo naiwny, przez co jeszcze bardziej wstrząsający. Mamy tu do czynienia z pewnego rodzaju pamiętnikiem, w którym narratorem jest sama Iwona. To dobre rozwiązanie, sugestywne i dobitne, takie, jakiego oczekiwałabym po tego typu książce. Czytając, czułam się zawstydzona własną dotychczasową ignorancją. Otworzono mi oczy i dopiero teraz wiem, jak to jest żyć w skórze Bezy.

Jeśli oczekuje się od literatury innowacyjności, to „Beza” jest doskonałym przykładem książki idealnie spełniającej to kryterium. Ukazuje świat z perspektywy osoby z zespołem Downa bez żadnych upiększeń, zmuszając w bezwzględny sposób czytelnika do rozprawienia się z samym sobą oraz z własnymi ograniczeniami w postrzeganiu odmienności. Tolerancja ma bowiem to do siebie, że nie stawia się w niej niepotrzebnych granic.

Izabela Straszewska