W świecie, w którym na każdym kroku możemy spotkać się z kłamstwami, czasem przekazywanymi nawet w dobrej wierze (jak na przykład różne internetowe łańcuszki),przydatna jest wiedza, w jaki sposób dotrzeć do prawdy i jak rozpoznać, czy ktoś kłamie. Aby zaspokoić takie potrzeby, powstał „Podręcznik antymanipulacji”.

Maryann Karinch, która od wielu lat zajmuje się komunikacją – zarówno werbalną, jak i niewerbalną, konsultowała się nie tylko ze specjalistami z zakresu komunikologii i psychologii, ale także z prawdziwymi szpiegami. Uzyskaną w ten sposób wiedzą postanowiła się podzielić ze zwykłymi ludźmi.

Na początek autorka stara się zdefiniować pojęcie prawdy. Przyjmuje, że jest to „zbiór faktów zgromadzonych za pomocą zmysłów, który uwzględnia istniejące pomiędzy informacjami związki oraz zależności” [s. 41]. Następnie wskazuje, jakie umiejętności powinna posiadać osoba, która pragnie prawdę poznać, a przy tym nie chce dać się oszukać [s. 44–191]. Karinch wyszczególnia tu sprawdzanie źródła, budowanie dobrych stosunków, wiedzę, sztukę motywowania konwersacji, nadzorowanie wymiany oraz analizę informacji. Omawia przy tym wiele „sygnałów ostrzegawczych”, które mogą świadczyć o tym, że ktoś ma nieszczere intencje lub chce nas okłamać.

Druga część książki, zatytułowana „Umiejętności w działaniu” [s. 194–299], uczy, jak dowiedzieć się czegoś od osób, które chcą powiedzieć prawdę, od tych, które pragną coś przed nami ukryć, a nawet od tych nastawionych do nas wrogo. Znajduje się tam również rozdział „Samoocena”, dzięki któremu możemy zastanowić się nad własnym stosunkiem do prawdy i kłamstwa, także w odniesieniu do samych siebie.

Mimo że poradnik ten nie jest skierowany do fachowców, sporo w nim specjalistycznej terminologii, z którą nie mamy do czynienia na co dzień. Autorka stara się wyjaśnić te pojęcia w toku swoich wywodów, a niektóre terminy zebrano w słowniczku [s. 300–303]. W zrozumieniu pewnych zagadnień pomóc też mogą schematy i ilustracje (które wszakże nie są zbyt dobrej jakości). Pod koniec każdego rozdziału znajdujemy spis przypisów, na samym końcu książki opisano zaś osoby, które przyczyniły się do powstania niniejszej publikacji. Przydaje to troszkę więcej wiarygodności prezentowanemu punktowi widzenia. Jak pisze sama specjalistka: „Sprawdzajmy źródła, zanim uznamy, że dysponujemy dowodami” [s. 171].

W niektórych akapitach Maryann Karinch przyznaje, że nie wszyscy zgadzają się z jej spostrzeżeniami i wnioskami, jednak warto próbować się dowiedzieć, w jaki sposób możemy zostać zmanipulowani. Z drugiej strony „Podręcznik antymanipulacji” sam staje się poniekąd podręcznikiem manipulacji, bo jak nazwać sytuację, w której chcemy skłonić kogoś do ujawnienia nam jakichś informacji, gdy osoba ta wcale nie ma takiego zamiaru? Techniki zaprezentowane przez autorkę, praktykowane przecież przez różnej maści szpiegów, mogą rodzić kontrowersje i budzić wątpliwości natury etycznej. Oczywiście nie ze wszystkich metod musimy korzystać, a niektóre porady z pewnością pomogą w budowaniu zwykłych relacji, nienastawionych na zdobywanie wiadomości.

Nie byłabym też sobą, gdybym nie zwróciła uwagi na uchybienia językowe. Takie drobiazgi jak przecinki w niewłaściwych miejscach czy odmiana „Harvey’owi” z niepotrzebnym – według wydawnictw poprawnościowych – apostrofem stają się zupełnie nieistotne wobec tego, co zdarzyło się na stronie 64. Otóż możemy tam znaleźć rażący błąd ortograficzny, o tyle dziwniejszy, że na tej samej stronie – w akapicie go poprzedzającym – to samo słowo zapisane jest poprawnie. Czy ktoś się nie mógł zdecydować na wybór formy, czy też się zagapił, trudno mi ocenić.

Podsumowując, polecam tę pozycję przede wszystkim jako ciekawostkę. A jeśli jesteście fanami literatury szpiegowskiej bądź filmów o podobnej tematyce, koniecznie powinniście po nią sięgnąć.

Aleksandra Dolęga