Polska demonologia ludowa

Na wstępie należy powiedzieć wprost, że to książka naukowa, pisana specyficznym językiem i stylem. Jeżeli przez to przebrniemy to naszym oczom ukaże się jak na przestrzeni lat/wieków zmieniały się wierzenia ludowe (głównie terenów wiejskich). Niby człowiek wie i domyśla się ile materiału źródłowego wchłonęła chrystianizacja terenów Polski to jednak i tak w moim odczuciu widać progres gdzie to co nieznane (choroby ciała, umysłu) od razu nazywano działaniem sił nadprzyrodzonych. Im bliżej 'cywilizacji' i zrozumienia nauki, biologii, psychologii wierzenia te słabły/zanikały.

Na wstępie należy powiedzieć wprost, że to książka naukowa, pisana specyficznym językiem i stylem. Jeżeli przez to przebrniemy to naszym oczom ukaże się jak na przestrzeni lat/wieków zmieniały się wierzenia ludowe (głównie terenów wiejskich). Niby człowiek wie i domyśla się ile materiału źródłowego wchłonęła chrystianizacja terenów Polski to jednak i tak w moim odczuciu...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

To z pewnością wartościowa książka, ale mimo zainteresowania tą tematyką, lekko nie było. Czytałam ją 2 miesiące z przerwami na inne lektury. Generalnie jednak doceniam wiedzę w niej zawartą i mimo wszystko oceniam wysoko.

To z pewnością wartościowa książka, ale mimo zainteresowania tą tematyką, lekko nie było. Czytałam ją 2 miesiące z przerwami na inne lektury. Generalnie jednak doceniam wiedzę w niej zawartą i mimo wszystko oceniam wysoko.

Pokaż mimo to

20.02.2021 zakończyłem lekturę dzieła Leonarda J. Pełki Polska demonologia ludowa i co mogę napisać? Jest to absolutna rewelacja. Książka, z którą każdy powinien się zapoznać. W książce Pełki mamy usystematyzowaną wiedzę na temat demonologii ludowej, zamknięta w V rozdziałach. Zebranie i przedstawienie opowiadań ludowych, obejmujący całą Polskę, może wydawać się zadaniem, które wprowadzi dodatkowy chaos w sposobie przedstawienia. W książce autor zgrupował demony w III grupach:
- demoniczną personifikację zjawisk atmosferycznych, np. historie o demonach zwanych Latawcami, Płanetników.
- demoniczną personifikację zjawisk przyrody, tj. demony wodne, leśne itd.
- demoniczną personifikacją zjawisk życia społecznego, czyli krasnoludki, demony opiekuńcze.
Czytelnik dowie się również o najróżniejszych zjawach czy też innych zjawiskach para demonicznych. Autor bogato odwołuje się do folkloru ludowego, opowiadań, baśni, które, jak również do kultury romantyzmu, która pełnymi garściami czerpała z opowieści ludowych, legend oraz demonologii.
Wznowienie książki Leonarda Pełki uważam za wydarzenie ważne. Wiele osób zapatrzonych w świat popkultury nie wie, że wiele rzeczy zapożyczonych i pojawiających się, np. w grach komputerowych, książkach ma swój rodowód w kulturze dawnej, dlatego też nie pozostaje mi nic innego, jak zachęcić do sięgnięcia po książkę Polska demonologia ludowa.

20.02.2021 zakończyłem lekturę dzieła Leonarda J. Pełki Polska demonologia ludowa i co mogę napisać? Jest to absolutna rewelacja. Książka, z którą każdy powinien się zapoznać. W książce Pełki mamy usystematyzowaną wiedzę na temat demonologii ludowej, zamknięta w V rozdziałach. Zebranie i przedstawienie opowiadań ludowych, obejmujący całą Polskę, może wydawać się zadaniem,...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Po lekturze świetnych, napisanych lekko i przystępnie książek profesora Baranowskiego, przyznaję, że odbiłam się od tej pozycji. Spodziewałam się podobnego tonu, gawędziarskiego, nieco wykładowego...

Tymczasem dr Pełka ma ciężkie pióro. Lektura jego "Polskiej demonologii ludowej" okazała się trudna i bardzo wymagająca, zajęła mi też znacznie więcej czasu niż podobnej objętości opracowania. Szczerze mówiąc, przywodzi mi na myśl raczej specjalistyczne podręczniki z nauk ścisłych. Z tego, co doczytałam, ta pozycja jest po prostu pracą naukową Pełki. To by wiele tłumaczyło 😁

Większość wiadomości z "Demonologii..." pokrywa się z tym, co czytamy u Baranowskiego. Mamy tu nieco bardziej rozwinięte niektóre wątki, autor wymienia też dodatkowe źródła i częściej cytuje swoich informatorów.

Książka ta jest niezwykle drobiazgową analizą ewolucji wierzeń, przy czym wyraźnie widać sztywny podział na zagadnienia - osobne podrozdziały dla demonów różnych "żywiołów", tj. polne, błotne, podziemne etc. Ich opisy są powtarzane wielokrotnie w całej pracy, gdy autor analizuje je pod kątem różnego pochodzenia. W podsumowaniach do poszczególnych fragmentów znajdziemy często opisy ciągu przyczynowo-skutkowego, który, zdaniem badacza, wykreował taki a nie inny obraz stworzenia. Pełka przywołuje również ludowe sposoby na przepędzenie lub oszukanie demona.

"Polska demonologia ludowa" to drobiazgowe, obszerne opracowanie tematu. Według mnie bardziej naukowe niż popularnonaukowe. Okazało się niezwykle wymagającą lekturą i nie poleciłabym jej na początek przygody z całą serią. Z tej przyczyny nie oceniałam dzieła, pozostawiając opiniowanie jego wartości merytorycznej znawcom tematu.

Opinia powstała dla grupy dyskusyjnej i bookstagrama Fantastyka na luzie. Za egzemplarz recenzencki podziękowania dla wydawnictwa Replika.

Po lekturze świetnych, napisanych lekko i przystępnie książek profesora Baranowskiego, przyznaję, że odbiłam się od tej pozycji. Spodziewałam się podobnego tonu, gawędziarskiego, nieco wykładowego...

Tymczasem dr Pełka ma ciężkie pióro. Lektura jego "Polskiej demonologii ludowej" okazała się trudna i bardzo wymagająca, zajęła mi też znacznie więcej czasu niż podobnej...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

"Gdy diabeł za piecem szeleści"
Pozycja jest pracą naukową omawiającą wierzenia ludowe.
Najpierw poznajemy ogólną istotę problemu. Systematykę demonologii i wpływ na nią różnych czynników zewnętrznych. W drugiej części książki autor omawia poszczególne "demony" z podziałem na żywioły i występowanie. Charakterystyka poszczególnych postaci jest oparta na dogłębnej analizie literatury tematu i wywiadach z miejscowymi "świadkami". Co ciekawsze badacz przedstawia różne odmiany tego samego demona w zależności od zebranego materiału. A, że wyobraźnia ludu przebogata jest, to materiał - bardzo ciekawy. Czytając możemy też zaobserwować wpływ kościoła i jego dogmatów na demonologię ludową. W wielu przypadkach nie udało się mu wykorzenić tradycyjnych wierzeń i powstał swoisty miks katolickiej wiary i przywiązania do przedchrześcijańskiej tradycji.
Każdy rozdział zawiera zebrane relacje "tych co widzieli lub słyszeli". Są one barwne i niejednokrotnie pisane w dialekcie. Przy niektórych trzeba się naprawdę skupić.
Na koniec mamy zjawiska około demoniczne i garść legend o nawiedzonych zamkach.
Książka wydana w twardej oprawie z interesującą ilustracją. W środku znajdziemy też fotografie około tematyczne na kredowym papierze. Sam tekst jest na białych kartach, z dużą niemęczącą oczu czcionką.
Ciekawa pozycja, niosąca ze sobą duży bagaż wiedzy. Niewielka cena i ciekawy temat sprawia, że warto mieć ją u siebie w biblioteczce.

"Gdy diabeł za piecem szeleści"
Pozycja jest pracą naukową omawiającą wierzenia ludowe.
Najpierw poznajemy ogólną istotę problemu. Systematykę demonologii i wpływ na nią różnych czynników zewnętrznych. W drugiej części książki autor omawia poszczególne "demony" z podziałem na żywioły i występowanie. Charakterystyka poszczególnych postaci jest oparta na dogłębnej analizie...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

"Polska Demonologia Ludowa" Leonarda Pełki to starsza pozycja oryginalnie wydana w roku 1987, w bieżącym 2020 roku otrzymała pięknie wydane wznowienie (w serii wydawniczej gdzie wcześniej ukazały się m.in. prace Bohdana Baranowskiego) i na tym będąc złośliwym mógłbym zakończyć moją opinię. Ale nie odmówię sobie kilku dodatkowych przemyśleń.

Na początek uwaga do dołożonego w obecnym wydaniu podtytułu "Wierzenia dawnych Słowian", który jest mocno mylący czy wręcz okłamuje potencjalnego czytelnika. Bo spragnieni wiedzy w co wierzyli nasi przodkowie sprzed tysiąca czy choćby pięciuset lat nie znajdą tu nic na ten temat. Rozumiem, że to zabieg marketingowy, gdyż obecnie, głównie pewnie za sprawą sukcesu Wiedźmina, wszystko co ma cokolwiek wspólnego ze "słowiańszczyzną" sprzedaje się dobrze.
Książka (a właściwie praca akademicka) skupia się prawie wyłącznie na przesądach i obyczajach polskiej wsi końca XIX i pierwszej połowy XX wieku. Znając prace chociażby Brucknera czy Gieysztora można uznać tamte (wcale nie aż tak łatwe w odbiorze) pozycje za zaskakujące i trzymające w napięciu (to oczywiście sarkazm). Tutaj co najwyżej możemy sobie dopowiedzieć, że część z przesądów wiejskich miała swoje korzenie w dawnych wiekach, ale co chwilę i tak będziemy sprowadzani na ziemię sugestią, że i tak większość tych wierzeń i praktyk została przekształcona czy wręcz narzucona przez chrystianizację, o stosunku autora do kościoła jeszcze wspomnę później.

Pierwsza ważna uwaga która jak widzę przewija się w wielu opiniach to typowa "naukowość" pracy, "akademicki" podział na wstęp, rozwinięcie i zakończenie, gdzie w każdej części wielokrotnie powtarzają się te same historie i postacie/zjawiska albo na kilkunastu stronach jest mowa wyłącznie o bibliografii tematu (jakby spis na końcu nie wystarczył). Czy ktoś zliczy ile razy i w ilu miejscach jest mowa o Latawcach czy Płanetnikach? Natomiast niektóre co ciekawsze wątki są niestety potraktowane bardzo powierzchownie (sam znam analogiczny do opisanych w książce przekaz o "Diabelskim Kamieniu" z okolic Szczyrzyca w województwie małopolskim - tu jednak nie znalazłem odpowiedzi skąd takiej historie się wzięły ani jaki miały sens czy to dosłowny czy symboliczny).

Druga sprawa to niesamowicie jak na koniec lat 80tych archaiczny język, liczba powtórzeń słowa "rudymentalny" może budzić po prostu politowanie. Natomiast kilkukrotne cytowanie K. Marksa (w końcu lat 80!) to już takie kuriozum, że tylko najtwardszy czerwony beton mógł odwołać w swojej pracy dotyczącej polskiej wsi do tego architekta największych zbrodni XX wieku. Zresztą o postawie autora do historii współczesnej może też świadczyć odwołanie do "wyzwalania przez Polskę" Ziemi Szczecińskiej w 1945 roku. Ani przez Polskę (ew. Polaków w służbie ZSRR) ani wyzwalania (bo to ziemia niemiecka od tysiąca lat). Zresztą mocno negatywne nastawienie autora do chrześcijaństwa też może świadczyć o jego rodowodzie.

Oczywiście byłbym niesprawiedliwy oceniając tu wszystko negatywnie. Z punkt widzenia nauki, głównie etnologii, jest to zapewne pozycja mająca wiele do zaoferowania, jednak dla czytelnika bardziej przypadkowego, szukającego nie tyle wiedzy o zwyczajach wiejskich z ostatnich 150 lat ale bardziej ciekawych historii z przeszłości, może to być duży zawód, dla mnie był.

Podsumowując: praca pisana "przez naukowca dla naukowców", miłośnikom beletrystyki i opowieści z dawnych wieków zdecydowanie odradzam!

"Polska Demonologia Ludowa" Leonarda Pełki to starsza pozycja oryginalnie wydana w roku 1987, w bieżącym 2020 roku otrzymała pięknie wydane wznowienie (w serii wydawniczej gdzie wcześniej ukazały się m.in. prace Bohdana Baranowskiego) i na tym będąc złośliwym mógłbym zakończyć moją opinię. Ale nie odmówię sobie kilku dodatkowych przemyśleń.

Na początek uwaga do dołożonego...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Zbiór wierzeń dawnych Słowian, czyli historie oraz geneza czarownic, demonów i innych topielców.

Na plus rozdział o zjawiskach parademonicznych, na minus - książkę dostajemy w formie pracy doktorskiej, która dla czytelnika pragnącego beletrystyki, może okazać się nużąca.

Zbiór wierzeń dawnych Słowian, czyli historie oraz geneza czarownic, demonów i innych topielców.

Na plus rozdział o zjawiskach parademonicznych, na minus - książkę dostajemy w formie pracy doktorskiej, która dla czytelnika pragnącego beletrystyki, może okazać się nużąca.

Pokaż mimo to

Z Panem doktorem Leonardem Pełką niestety pożegnaliśmy się prawie rok temu. Był on ucznem Bohdana Baranowskiego i współtworzył wiele ważnych czasopism, głównie z zakresu folkloru i ludoznawstwa. Dużą ilość swojej uwagi badawczej poświęcił na zagadnienie kalendarza obrzędowego oraz świąt wiary tradycyjnej i ludowej. Tyle słowem wstępu.

Treść książki to sama przyjemność. Pozycja jest doskonale napisana, ma bardzo czysty układ, a autor odznacza się zachłannością i ciekawością względem tematu. Tak jak mentor, Pan Pełka ma też świetny, przystępny sposób przekazywania wiedzy, a bardziej naukowe i rzeczowe podejście również powinno się Wam spodobać, szczególnie że "Polska demonologia ludowa" sięga głębiej w słowiańskie korzenie, nie tylko posiłkuje się etnografią jak książki Baranowskiego. Bada głównie literaturę historyczną, dzienniki, a nawet sięga po sztukę wysoką i popkulturę, nie tracąc przy tym nic z powagi pozycji. Wybrane źródła są uporządkowane chronologicznie. Analizuje rozległy materiał bibliograficzny i badawczy, a sporą część zajmują relacje tzw. informatorów. Nie zabrakło także wszelkiego rodzaju rymowanek i powiedzeń.

Pan Pełka dzieli nam demony na cztery zasadnicze grupy. Są to demony zjawisk atmosferycznych, zjawisk przyrodniczych, życia społecznego oraz parademoniczne.
Autor tłumaczy zmiany w demonologii na przestrzeni czasu oraz procesy zachodzące w niej przez zetknięcie z chrześcijaństwem i tłumaczy przyczyny tej kolei rzeczy.
Moim zdaniem najmocniejszą stroną książki jest próba oddzielenia mitologii słowiańskiej od późniejszych nalotów folklorystycznych i katolickich.
Na wyjątkową uwagę zasługuje także sama końcówka, która jest jednocześnie najbardziej ekscytująca. Autor zebrał w tym miejscu legendy o zamkowych duchach z podkładką historyczną, jakby ktoś miał ochotę wybrać się na 'polski upiorny szlak'. Fragment jest najbardziej emocjonalny, gdyż mamy tu do czynienia z faktycznymi losami tragicznymi ludzi z krwi i kości znanych z nazwiska.
Szczególnie ciekawy, choć niestety nie rozwinięty jest motyw szczątkowego kultu wybranych insektów. Wątek 'diabelskich' głazów, choć jest poruszany zarówno w tej, jak i wielu innych pozycjach, to pod kątem mitologicznym nadal nie został satysfakcjonująco ujęty. To w sumie tyle z mankamentów. Nie licząc drobnych literówek, których reprint tak czy srak nie poprawi.

Z Panem doktorem Leonardem Pełką niestety pożegnaliśmy się prawie rok temu. Był on ucznem Bohdana Baranowskiego i współtworzył wiele ważnych czasopism, głównie z zakresu folkloru i ludoznawstwa. Dużą ilość swojej uwagi badawczej poświęcił na zagadnienie kalendarza obrzędowego oraz świąt wiary tradycyjnej i ludowej. Tyle słowem wstępu.

Treść książki to sama przyjemność....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Książka Leonarda Pełki to jedno z najlepszych opracowań dotyczących dawnych wierzeń w istoty demoniczne na ziemiach polskich. Autor, uczeń Bohdana Baranowskiego, którego książkę "W kręgu upiorów i wilkołaków" również polecam, to wybitny znawca tematu, który w tej książce przedstawił własną klasyfikację stworów wraz z miejscem ich występowania, cechami rozpoznawczymi czy różnymi wariantami. Największym jednak plusem książki są obszerne fragmenty z opowieściami informatorów, często zapisane w miejscowej gwarze. Niektóre z tych historyjek ocierają się o prawdziwy horror, przy innych można się nieźle pośmiać.

Książka Leonarda Pełki to jedno z najlepszych opracowań dotyczących dawnych wierzeń w istoty demoniczne na ziemiach polskich. Autor, uczeń Bohdana Baranowskiego, którego książkę "W kręgu upiorów i wilkołaków" również polecam, to wybitny znawca tematu, który w tej książce przedstawił własną klasyfikację stworów wraz z miejscem ich występowania, cechami rozpoznawczymi czy...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Bardzo przyjemnym językiem napisana i rzeczowo potraktowany jest temat demonologii rodzimej z uwzględnieniem kultury, z bardzo bogatą bibliografią.

Bardzo przyjemnym językiem napisana i rzeczowo potraktowany jest temat demonologii rodzimej z uwzględnieniem kultury, z bardzo bogatą bibliografią.

Pokaż mimo to