Transformacja doświadczeń życiowych uczestników mediacji

W odpowiedzi na poszukiwanie innych, skuteczniejszych środków karnych w polskim prawie karnym pojawiła się – wraz z kodyfikacjami karnymi z 1997 r., które zaczęły obowiązywać od 1 września 1998 r. – możliwość zastosowania mediacji. Mediacja sprzyja wyrównaniu wyrządzonych krzywd i naprawieniu popełnionych błędów. Rozpoczyna się wraz ze skierowaniem sprawy na tę drogę rozwiązywania konfliktów. Na wniosek stron postępowania lub za ich zgodą sąd przesyła taką decyzję do ośrodka mediacji i mediatora, który podejmuje działania w celu zorganizowania indywidualnych spotkań wstępnych z każdą ze stron, a także spotkania uczestników na sesji wspólnej. Mediator wspiera negocjujące ze sobą osoby lub grupy. W rezultacie rozmów uczestnicy ustalają warunki porozumienia, zazwyczaj podejmując pewne zobowiązania względem drugiej strony. Praca mediatora kończy się wraz z wysłaniem do sądu sprawozdania z przeprowadzonego postępowania mediacyjnego. Mediator nie wie, czy sąd uznał ugodę i czy osoby będące stronami procesu dotrzymują określonych zobowiązań.

Publikacja jest adresowana do osób zainteresowanych mediacją, negocjacjami, rozwiązywaniem konfliktów, kształtowaniem stosunków społecznych, prowadzeniem procesu wsparcia – udzielania porad. Składa się z czterech rozdziałów.

W pierwszym Autorka proponuje trzy spojrzenia na mediację. Głębsza analiza mediacji jako sytuacji społecznej, w której zachodzą interakcje, stała się możliwa dzięki przyjrzeniu się jej z perspektywy symbolicznego interakcjonizmu. Ponieważ mediacja ma miejsce, gdy istnieje konflikt, jej analizę podjęła z punktu widzenia psychologicznych teorii konfliktu. Celowość przywołania optyki nauk prawnych wydawała się bezdyskusyjna. Wykorzystała też poradoznawczą perspektywę analiz mediacji, by pokazać, w jakim zakresie w mediacji zachodzą procesy pomocy i poradnictwa.

W drugim rozdziale Autorka przybliża regulacje prawne mediacji. Ukazuje mediację pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą czynu karalnego jako sprawiedliwość naprawczą. Przedstawia podstawowe zasady i korzyści mediacji, a także wskazuje, kto zgodnie z literą prawa może pełnić funkcję mediatora.

W rozdziale trzecim zaprezentowano dotychczasowe sposoby opisywania mediacji jako zorganizowanego procesu interakcji międzyludzkiej. Ponieważ Autorka zna zdroworozsądkowe i oparte na potocznej wiedzy opinie praktyków, uznała, że warto je w książce wykorzystać, konfrontując z wynikami badań własnych. Przybliżyła więc propozycje praktyków dotyczące metodyki prowadzenia mediacji. Przedstawiła style pracy, elementy „warsztatu pracy” oraz postulowane „kompetencje ogólne i emocjonalne” mediatora.

W ostatnim rozdziale Autorka stara się udzielić odpowiedzi na pytania:
Jak przebiega proces transformacji doświadczeń życiowych uczestników mediacji?
Czy i jak badani postrzegają proces mediacji?
Jak uczestnicy mediacji w sprawach karnych oceniają mediację?
Jak przebiega proces mediacji, jakie są jego etapy?

W czym manifestuje się transformacja doświadczeń życiowych? W rozdziale tym zaproponowała interpretację wysłuchanych narracji, wyłoniła znaczenia i sensy nadawane procesowi mediacji przez osoby, które próbowały rozwiązać konflikt za pomocą tej procedury oraz które miały doświadczyć lub doświadczyły wsparcia w zakresie rozwiązywania problemów i podjęły ważne decyzje dotyczące ich życia w trakcie procesu mediacji. Pokazała też, jak uczestnicy zapamiętali spotkanie z mediatorem i drugą stroną oraz jakie zmiany w życiu dostrzegają po udziale w mediacji

Agnieszka Dragon jako mediator praktyk wysłuchała wypowiedzi ponad 120 zwaśnionych stron zarówno w trakcie mediacji, jak i po jej zakończeniu. Poczyniła pewne obserwacje dotyczące przebiegu mediacji oraz zachowań skonfliktowanych osób i zachowań mediatorów. Doszła do wniosku, że mediacja jest przestrzenią społeczną, w której zachodzą różnorodne procesy, manifestowane są różne postawy i realizowane różne zamiary.
Opisywane przez badanych fragmenty życia podlegały ich subiektywnej interpretacji. Ujawniali oni nadawane życiu sensy i znaczenia. W trakcie badań Autorka starała się zrozumieć badanych, dostrzec to, co było tylko ich doświadczeniem – to, do czego nie miała dostępu, chociaż była uczestnikiem sytuacji, które charakteryzowali.

W monografii Autorka starała się zaprezentować dotychczasowe sposoby opisywania mediacji jako zorganizowanego procesu interakcji międzyludzkiej. Przyjrzała się temu, jakie znaczenia i sensy nadają procesowi mediacji osoby, które podjęły próbę rozwiązania konfliktu za pomocą tej procedury oraz które miały doświadczyć lub doświadczyły wsparcia w rozwiązywaniu problemów i podjęły ważne decyzje dotyczące ich życia. Ukazała, jak uczestnicy zapamiętali spotkanie z mediatorem i drugą stroną oraz jakie zmiany w życiu dostrzegają po udziale w mediacji. Analiza wypowiedzi dotyczących przeżyć osób badanych, związanych ze spotkaniami z mediatorem, okazała się ważnym źródłem odniesienia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy i jak przebiega transformacja doświadczeń życiowych uczestników mediacji.