Katedry nigdy nie umarły. One nadal istnieją w przywołanym przez Marcela Prousta motywie utraconej chwili. Jeśli wystarczył smak zanurzonej w herbacie magdalenki, tak i teraz potrzeba jedynie zapachu szczegółu, wspomnienia w duchu minionych czasów. To swoiste zmartwychwstanie wiąże się u Prousta nie tyle z wiarą, ile pragnieniem historycznej rekonstrukcji, w której autentyczna celebracja przeważałaby nad podejściem do obiektów sakralnych wyłącznie przez pryzmat muzealnictwa. Warte zachowania piękno katedr świadczy o symbolicznym wymiarze tej sprawy i jednocześnie może stanowić zwierciadło duszy człowieka. Bo tylko wtedy możemy odkrywać jego głębokie uczucia, jeśli wsłuchamy się w dalekie odgłosy przeszłości. Przypatrzmy się w takim razie sposobom, których Marcel Proust używa w celu odwołania się do ludzkich sumień.

Szukając sprzymierzeńców chce wstrząsnąć umysłem. Począwszy od antycznych aspektów problematycznej ustawy Brianda, Proust przechodzi przez rozdział Kościoła od państwa aby ostatecznie zatrzymać się pod rozbitym witrażem. Swoje pełne ubolewania słowa kieruje do wszystkich tych, którzy posiadając władzę zachowania przy życiu ogromnych katedr, zdolni są za jednym pociągnięciem pióra zmarnować dorobek milionów wiernych, dla których pełnia życia objawiała się w bogatej liturgii. Wiele przy tym pisze o "doświadczaniu uczuć" i nawiązuje do przemijającego piękna. Nie wydaje się aby kierowały nim tylko pobudki natury estetycznej. Będąc agnostykiem, jednocześnie wierzy w pierwotne przeznaczenie katedr i próbuje przemówić do okazujących zatwardziałość serc ludzi.

Twórca "W poszukiwaniu straconego czasu" nie mógł pozostać obojętny na misteryjne znaczenie sztuki, która stała się solą w oku Aristide'a Brianda. Inicjatywa francuskiego ministra miała doprowadzić między innymi do tego, że będące niemymi i niezrozumiałymi dla zwolenników sekularyzacji katedry, pozbawione zostaną duchowej iskry życia. Tej duchowej esencji, odpowiedzialnej za trwanie osiągnięć cywilizacji. Z tylko jemu tak dobrze znaną umiejętnością wyciągania z pamięci odległego czasu, Marcel Proust staje do obrony obyczaju, wykorzystując przy tym dzieła architektury. Przypominając o utraconym sensie dawnych odkryć, przekonuje o potrzebie pielęgnowania tego, co nadal może zachowywać swoje znaczenie. Według badaczy, Marcel Proust podczas pisania tego eseju nie posiądzie już wiary ale przysłuży się ponownego odczytywaniu średniowiecznych symboli.

"Śmierć katedr" nie została napisana jedynie po to, aby przywoływać błogie chwile. Ponieważ gdybyśmy mieli się skupić jedynie na zaspokojeniu naszych krótkotrwałych doznań estetycznych, to po tych tropach literackich dotarlibyśmy co najwyżej do historii pewnej ustawy i jej konsekwencji związanych z regulacją znaczenia Kościoła we Francji. Młody jeszcze wtedy Proust sprzeciwia się nie tyle świeckiemu państwu ale formom zawłaszczania przez nie symboliki. Pisze o uchodzeniu życia z pielęgnowanego od wieków ceremoniału. Powołując się na śpiew introitu i graduału, zahacza też o alegoryczne nawiązanie do szeroko pojmowanej moralności. To właśnie na tym tle, bogatym w wierność ideałom i ich znaczeniu w kontekście historycznym, maluje obraz moralności bez katedr. Z upływem lat takie przedstawianie problemu może się nam wydać z laickiego punktu widzenia dosyć karkołomne, jednak nie zapominajmy o genezie walki o tajemnicę, do której został powołany kunszt literacki Marcela Prousta.

Katedry nigdy nie umarły. One nadal istnieją w przywołanym przez Marcela Prousta motywie utraconej chwili. Jeśli wystarczył smak zanurzonej w herbacie magdalenki, tak i teraz potrzeba jedynie zapachu szczegółu, wspomnienia w duchu minionych czasów. To swoiste zmartwychwstanie wiąże się u Prousta nie tyle z wiarą, ile pragnieniem historycznej rekonstrukcji, w której...