Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książek poświęconych Rosji i "duszy rosyjskiej" powstało wiele, a historia weryfikuje kolejne teorie, próbujące wyjaśnić rosyjską specyfikę i szukające klucza do współistnienia Zachodu z rosyjskim żywiołem. Spojrzenie przez pryzmat zjawiska „świętego szaleństwa” rzuca na tę kwestię nowe światło i wypełnia lukę, istniejącą w analizach wielu badaczy zachodnich. Można odnieść wrażenie, że lekceważą oni ów związany z jurodstwem element irracjonalności i paradoksalności i traktują go jako rodzaj egzotycznego folkloru, nie przypisując mu jednak istotnej mocy sprawczej. Badania Ewy Thompson są pod wieloma względami pionierskie. Zwraca ona m.in. uwagę, że w historiografii i antropologii rosyjskiej i radzieckiej – a w ślad za nimi zachodniej – pomijano pewne kierunki badań i interpretacji "świętego szaleństwa". Swoistym tabu były m.in. tradycje szamańskie podbijanych przez Moskwę ludów, stanowiące w jej ocenie jeden z fundamentów jurodstwa i za jego pośrednictwem wywierające wpływ na kształtowanie rosyjskiej mentalności. Podczas gdy badacze zachodni analizują rosyjską specyfikę wg klucza znanych im kategorii, stosowanych do społeczeństw naszego kręgu kulturowego, Ewa Thompson pokazuje nieprzystawalność tych kategorii do zjawiska uformowanego w istotnej opozycji do zachodniego racjonalizmu. Jednym z dogmatów współczesnego myślenia o relacjach Zachodu i Rosji było (jest nadal?) przekonanie, że w gruncie rzeczy istnieje między nimi więcej podobieństw niż różnic i że wystarczy wpuścić niewidzialną rękę wolnego rynku, by zniwelowane zostały przeszkody na drodze do pokojowego współistnienia i współpracy. Bieg wydarzeń kolejny raz pokazał, że tak nie jest i że rację mieli ci, co jak Feliks Koneczny wskazywali na nieprzekraczalne bariery cywilizacyjne i mentalne i ostrzegali przed ich lekceważeniem. Fascynująca książka Ewy Thompson wpisuje się w ten właśnie nurt.