Aleksander Majkowski

Oto książka, która jest najlepszym przykładem na to, że Stanisław Jachowicz miał jednak rację ze swoim słynnym powiedzeniem „Cudze chwalicie, swego nie znacie”. A przy tym książka dosyć niezwykła na polskim rynku, bo tłumaczona z kaszubskiego. „Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji”, tak tytuł oryginału, znane były już przed wojną, na długo zanim w Polsce poznano dzieła autorów latynoamerykańskich, które rozpowszechniły nurt literacki, znany dzisiaj jako realizm magiczny. Mimo to stało się jednak tak, że o wiele więcej polskich czytelników będzie umiało skojarzyć nazwiska i twórczość Julio Cortázara, Gabriela Garcii Márqueza czy Isabel Allende, niż powiedzieć cokolwiek o Aleksandrze Majkowskim. A szkoda, bo „Życie i przygody Remusa” na kilka uwag ze wszech miar zasługują. Przede wszystkim jest to książka promieniująca wręcz umiłowaniem do swojej ojczyzny. W tym wypadku – do Kaszub. Do krajobrazów tej krainy, jej lasów, pól, jezior i morskiego brzegu. Ale przede wszystkim – do ludzi. Przez powieść przewija się cała plejada ciekawych charakterów. Tytułowego Remusa czytelnik poznaje jako nieco ułomnego parobka, żyjącego w niewielkiej i izolowanej osadzie. Chłopak to wrażliwy i od kołyski przeznaczony do spraw wielkich. Jednak w pierwszej części powieści nic na to jeszcze nie wskazuje a Remus sprawia wrażenie niepoprawnego marzyciela, dla którego kaszubska kraina pełna jest magicznych królewianek, zatopionych zamków ze skarbami, gadających drzew i śladów dawniej tutaj stąpających po ziemi stolemów. Bajkowy ten klimat wzbogaca Majkowski o armię dawnych rycerzy-duchów, czy też nieumarłego psa, który ożywa każdej nocy. Z biegiem czasu wiejska sielanka kończy się bezpowrotnie, a Remus zmuszony jest szukać swego miejsca na ziemi poza osadą, w której dotychczas żył. Przyczyną jest zatarg z pruskim żandarmem, którego Remus, wychowany na biblijnych przypowieściach, postrzega jako Goliata – i stawia mu dzielnie czoła jako kaszubski Dawid. Pojedynek ten jest zapowiedzią przyszłych mrocznych wydarzeń, które są głównym tematem opus magnum Majkowskiego: Kaszubi zdają się stopniowo znikać, zalewani falą niemieckiej emigracji i zagrożeni polityką germanizacyjną pruskiego króla. Przy tym autor nie unika krytycznego spojrzenia na swój własny lud, któremu zarzuca bierność i fatalizm w obliczu śmiertelnego zagrożenia dla kulturowego dziedzictwa. Szczególnie „obrywa się” pomorskiej szlachcie, skłonnej do sprzedania posiadanej ziemi obcym przybyszom bez względu na konsekwencje. Jedynym wyjściem z tak dramatycznej sytuacji jawi się Majkowskiemu powrót do przeszłości. Do czasów, gdy pomorscy książęta byli lokalną potęgą polityczną a kaszubski lud kierował się prostymi zasadami, które najłatwiej opisać można hasłem: „Bóg i ojczyzna”. Lech Bądkowski, tłumacz „Remusa” na język polski, spostrzegł tę nierealną introwertyczność – ale zrozumieć jej, mimo całej sympatii dla Kaszubów, nie potrafił. Jako Ślązak mam podejrzenie, że Majkowski zawarł w „Remusie” również swoje rozczarowanie obrotem spraw na Pomorzu w okresie międzywojennym. Powrót Kaszub do Polski, tęsknie wyczekiwany przez wiele lat, przyniósł tej krainie nie tylko wymarzoną wolność, ale i cały bagaż problemów, których ówczesna administracja nie potrafiła, może nawet nie chciała rozwiązać. Czy to zatem dziwne, że autor „postawił” w dziele swojego życia na wartości, które nigdy go nie zawiodły? I tak jest Remus człowiekiem prostym, spokojnym a przede wszystkim bogobojnym. I to jego wiara, lub też jej brak, jest osią, po której porusza się narracja powieści. Narracja, która poprowadzi Remusa wielkimi zygzakami przez całe Kaszuby i rzuci go jako domokrążcę w sam środek odwiecznej walki Ormuzda z Arymanem. Walki, na którą zresztą, co bardzo symptomatyczne, decydująco wpłynąć nie zdoła. Jeśli literatura polska ma „Chłopów” Reymonta, to kaszubska wspaniale kontruje za pomocą „Żëcé i przigodë Remusa”!