Władysław Tomkiewicz

Od pierwszego wydania książki upłynął prawie wiek, ale w tym czasie nikt nie napisał bardziej szczegółowej biografii Wiśniowieckiego. Wiele ze źródeł, z których korzystał autor, może już nie istnieć, zatem jak najbardziej warto sięgnąć po jego pracę. Książę Jeremi to postać, która obrosła legendą już za życia, co jeszcze spotęgował późniejszy portret w "Ogniem i mieczem" Sienkiewicza. Tomkiewicz na szczęście nie przemilcza bardziej wstydliwych epizodów z życia księcia, ale niestety jego opinie są dość jednostronnie pochwalne. Moim zdaniem za dużo tu peanów i racjonalizowania nawet tych niefortunnych decyzji Jeremiego, jak spiskowanie z Rakoczym, ucieczka ze Lwowa po bitwie piławieckiej, czy pozostawienie Czernichowa na pastwę Kozaków. Zwłaszcza opinia o wybitnych talentach wodzowskich księcia jest bardzo przesadzona. W końcu samodzielnie nie wygrał żadnej poważnej bitwy, bo ciężko za wielkie zwycięstwa uznać nierozstrzygnięte i zakończone odwrotami bitwy pod Konstantynowem i Machnówką. Dobrze dowodził jazdą jako podkomendny, np. pod Ochmatowem, czy Beresteczkiem, ale samodzielnie nie pokazał nic wielkiego. Niewątpliwie Wiśniowiecki był urodzonym liderem, obdarzonym charyzmą i porywającym tłumy podobnych jak on warchołów. Jednak bycie "legendą braci szlacheckiej" i bohaterstwo okazane pod Zbarażem to trochę za mało, by uznać Jeremiego za postać wybitną i bohatera narodowego. Na przeszkodzie stoi jego osobowość i czyny ukrainnego "królewiątka", na pierwszym miejscu zawsze stawiającego interes własny. Zajmowanie siłą cudzych posiadłości, otaczanie sejmu wojskiem, by wymusić korzystne decyzje, sabotowanie władz Rzeczypospolitej i okrucieństwa wobec ludności cywilnej na Ukrainie nie dodają mu blasku. Tomkiewicz interpretuje każde działanie księcia w pozytywny sposób, na szczęście czytelnik może wyrobić własną opinię. Mimo wszystko przydałaby się nowsza, naprawdę bezstronna biografia tego warchoła, którego legenda niesłusznie uczyniła wielkim bohaterem.