Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka z całej serii, porównującej Polskę do innych krajów europejskich poprzez wieki. Komparatystyka to chyba jedna z najtrudniejszych dziedzin historiografii. Główny problem: uzyskanie porównywalnych danych. Taki przykład: skolaryzacja. Porównajmy kraje A i B. 1) Dla kraju A mamy rocznik statystyczny, dla kraju B dane te nie są ujęte w rocznikach, trzeba znaleźć prace szczegółowe; 2) dla kraju A mamy dane za okres 1924-1925, dla kraju B za okres 1935-1938; 3) w kraju A obowiązek szkolny był dla dzieci w wieku 7-14 lat, w kraju B w wieku 6-16 lat; 4) w kraju A 95% dzieci chodziło do szkół publicznych, w kraju B tylko 55%, a reszta do szkół prywatnych, głównie kościelnych, gdzie formuła nauczania była inna; 5) w kraju A na 1 nauczyciela przypadało 50 dzieci, w kraju B 300 dzieci, z oczywistą różnicą co do jakości nauczania. I jak to zestawić, żeby miało sens? A to są tylko dwa kraje; a co, jesli chcemy przedstawić kraj A na tle krajów B, C, D, E i F? Autorzy korzystali głównie z części międzynarodowej polskich roczników statystycznych oraz z podobnych wydawnictw Ligi Narodów i afiliowanych organizacji, oraz niektórych monografii zagranicznych. Które przedstawiają dane wybiórczo i na podstawie rozbieżnych metodologii. Skutek: praca jest nierówna. Najlepsze są części ogólne (terytorium, ludność, urbanizacja) i poświęcone gospodarce (zwłaszcza przemysł i handel, z rolnictwem gorzej) oraz finansom. Z tymi poświęconymi kwestiom społecznym (szkolnictwo, bezrobocie) gorzej, a niekiedy znacznie gorzej (opieka zdrowotna, mieszkalnictwo). Obraz ogólny, jako wyłania się z książki, generalnie nie jest zaskoczeniem. Ale w niektórych aspektach jest. Jeśli porównujemy II RP nie do Niemiec czy Wielkiej Brytanii, czyli najbrdziej rozwiniętych krajów świata, tylko np. do Hiszpanii (podobne terytorium, ludność, peryferyjna lokalizacja) to wychodzi, że Polska była tylko nieco z tyłu, a w niektórych dziedzinach (transport kolejowy, alfabetyzacja, radiofonizacja) nawet nieco z przodu.