Julien Gracq

„Brzegi Syrtów” to takie pulsowanie, poetyckie pulsowanie tętnem poezji. Jakby powolne bicie serca. Jakby powolny spokojny wciąż powracający oddech morza, senne falowanie, przypływ i odpływ, rytmiczny wdech i wydech brzegu Syrtów. Niesamowity klimat. Co to jest za pisanie? Co to jest za styl? Z czym to porównać? Może coś z powolnego spokojnego stylu Patricka Modiano? Może hipnotyzujący nadrealizm tkany przez Sebalda? Ale to nie do końca to. Oniryczne, senne, eteryczne, leniwe, ale tak wciągające, wsysające swoją magią. I te pulsowanie tekstu, ten oddech miarowy. Na wewnętrznej stronie obwoluty czytamy "Wspólna wielu utworom Juliena Gracq’a jest mroczna, tajemnicza atmosfera. Ich bohaterowie, wyjęci spod władzy czasu, trwają w jakiejś nieokreślonej przestrzeni". Tak, nieokreślona przestrzeń, wyjęcie spod władzy czasu. Jakieś łachy piachu, mielizny, szuwary, trzciny, miejsca gdzie granica między wodą a lądem jest płynna i zaciera się, gdzie mgła wodna i wilgotne powietrze tworzy płynne zwidy, majaki gdzieś na horyzoncie zlewającym się z szarym niebem. Najbliższa cywilizacja oddalona o 300 kilometrów. Przypomina mi to okolice Żuław i Mierzei Wiślanej ale podniesione do wiele większej skali, przesunięte dużo bardziej w dal pustkowi. Czuć to na pierwszych stronach dzieła. „Wśród odgłosów kościanego szelestu który nadawał temu pustkowiu złowieszcze pozory życia przedzierałem się wąskim przesmykiem, wyciętym w gąszczu suchych łodyg widząc jedynie od czasu do czasu, po lewej, w jakimś nagle otwartym prześwicie lagunę, matową jak cynowe ostrze, oraz żółte jęzory piasku, między którymi konała niepewna, bardziej jeszcze zgaszona żółtość wszędobylskich, natrętnych szuwarów. […] Czułem się sprzymierzony z tym jałowym pejzażem, z jego dążeniem do absolutnej ascezy. Był końcem i początkiem. Za tą równiną żałobnych szuwarów i oczeretów, rozciągały się piaski pustyni, jeszcze bardziej jałowe i puste; a dalej, jeszcze dalej – jakby przekraczające granice śmierci – gdzieś poza nadmorską mgłą miraży rozbłyskiwały wierzchołki gór, których nazw nie potrafiłem już przed sobą ukrywać”. (s.82) Cała książka jest taka, jak ten cytat powyżej. Cudowne pisanie. Przeglądam Internet i widzę niektóre francuskojęzyczne wydania książki z obrazami de Chirico na okładce, z czymś zupełnie przeciwnym, niż moje skojarzenia, z ostrymi liniami i kontrastami, kubistycznymi bryłami. Ale po chwili zastanowienia myślę, że to również w pewien przewrotny sposób pasuje do klimatu powieści. Może nie tyle ostrość linii i kontrastów, co ten niesamowity, mistyczny i transcendentalny klimat pustki z obrazów de Chirico. Pustka i ostrość światła na jego obrazach jest tak samo głęboka, jak pustka i światło w powieści Gracq'a. „Z całą pewnością sądziła, że jest sama. Wyszła z kąpieli i miała na sobie tylko luźne, marynarskie spodnie i krótką, głęboko wykrojoną bluzę, która odsłaniała nagie ramiona. Teraz stała, wykręcając wilgotne włosy: w zagłębieniu pachy widać było kępkę brązowych włosów, między piersiami ciemną bruzdkę. […] Jej palce wolno przeczesywały sprężyste sploty, zanurzały się w nich, odchylona głowa uwydatniała bladą krzywiznę szyi, prężyła delikatnie półkule piersi”. (s.164) Cudowna książka, do samego końca cudowna. Odkrycie roku. Wystawiłem dychę w tym roku tylko raz, była to „Pani Bovary”. Teraz bez najmniejszego wahania wystawiam „dychę” po raz drugi, ale książka Gracq’a jest lepsza. Jest lepsza, bo to moje zaledwie pierwsze z nią spotkanie. Myślę, że drugie podejście będzie po prostu oszałamiające. Zdaje się, że mam już murowanego kandydata na moją prywatną Książkę Roku. Gdzieś tam po piętach depcze Woolf i jej „Do latarni morskiej”, ale książka Gracq’a jest po prostu magiczna. To jest sama magia.