Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Większość z tekstów w tym zbiorze zaliczała się już w połowie lat siedemdziesiątych raczej do kategorii "czas zaprzeszły". Jakżesz mądry był Mojżesz kiedy prowadził swój lud w kółko po pustyni przez 40 lat! Gdyby 4 czerwca nie nastąpił w 1989 tylko wcześniej to wszystkie te swary i sprzeczki prowadzone na emigracji wróciły do kraju i mielibyśmy tu wielokrotnie większe zamieszanie niż to, które i tak mieliśmy. Intrygujące jest też, że te teksty uświadamiają, w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych trudno było autorowi wyczuć, które zdarzenia okażą się w przyszłości kluczowe dla zmian politycznych na świecie. Pragier uważał spotkania przygotowujące KBWE za sposób w jaki ZSRR próbuje zmiękczyć postawę krajów Zachodu, żeby je łatwiej pokonać. Może zresztą miał rację. Ale okazało się, że Akt KBWE okazał się być podstawą, na której w Polsce zaczęła się rozwijać faktyczna opozycja. Również jego polemika z książkami Zbigniewa Brzezińskiego pokazuje jak bardzo trudno było przewidzieć co się stanie już za kilka lat. Jest tu jeszcze smaczek w postaci tekstów o Izraelu. Trudno posądzać Pragiera o antysemityzm a jednak wychodzi na jaw jak bardzo nastawienie nawet takich osób było jednak skażone postawą "różności". Pisząc o sytuacji w Izraelu jak o "plamach na słońcu" zakłada, że kraj zbudowany przez Żydów ma być idealny? Że nie będzie tam waśni religijnych, nacjonalizmu, przestępstw gospodarczych? Ale niby dlaczego? Oczywiście, każdy by pewnie chciał, żeby jego państwo było idealne ale oczekiwanie od Żydów, że oni muszą takie państwo faktycznie zrobić to od razu przyznanie, że "oni są inni niż my". Kluczowe jest tu jednak to, że dyskusja, która się potem rozwinęła świadczy o tym, że 30 lat po Holocauście nasi emigranci nadal nie ułożyli w swoich głowach własnego stosunku do starozakonnych. To chyba jest u nas niemożliwe.