[Opis – Wydawnictwo Świat Książki] Anna Karenina wiedzie dostatnie, stabilne i nieco nudne życie u boku dużo starszego męża. Piękna młoda kobieta spełnia się jako matka, ale nie stroni też od przyjęć, jest uwielbiana na petersburskich salonach. Spokój znika wraz z pojawieniem się hrabiego Wrońskiego, który wprowadza w życie Anny namiętność, jakiej nigdy nie zaznała. I zniszczenie, którego nie da się cofnąć.

„Anna Karenina”, to wspaniała powieść o miłości, wierności, zdradzie, prawie jednostki do szczęścia i cenie, jaką trzeba i wolno za nie zapłacić. Dramat osobisty Anny, która dla namiętnej miłości porzuciła rodzinę, rozwija się równolegle z wątkiem społecznym. Klasyczna konstrukcja, głębia analizy psychologicznej, bogactwo treści ukazują mistrzostwo Lwa Tołstoja - pisarza i myśliciela, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli literatury europejskiej XIX wieku.

Przeczytaj wywiad z tłumaczem „Anny Kareniny”

Adam Horowski: Tłumaczy pan z języków słowiańskich, głównie z rosyjskiego i głównie klasykę. Zaledwie kilka lat temu przełożył pan „Mistrza i Małgorzatę” Bułhakowa, teraz przyszła kolej na „Annę Kareninę” Tołstoja. Współczesny rynek książki jest wypełniony nowościami, warto więc dziś wracać do klasyki? Proponować czytelnikowi nowe tłumaczenia, nowe spojrzenia na klasyczne powieści?

Jan Cichocki: Nie czuję się nadmiernie kompetentny, aby wypowiadać się na tak zasadnicze pytanie. Moja chata, jak się to mówi, z kraja. Mogę, co najwyżej, podzielić się kilkoma własnymi uwagami.

Nowości literatury – a jakże, muszą być czytane. Przecież jednak klasyka, inaczej literatura piękna, ale także muzyka, teatr, balet, kino, rzeźba – cała twórczość od dawien dawna uznana za arcydzieła, jest niezbędna do właściwego formowania kultury społeczeństwa. Jakież bez tego byłoby „młodzieży chowanie” i byt narodu w społeczności międzynarodowej?

Można sobie wyobrazić, że ukryje się przed dziećmi bajki i baśnie, nie będą znać sierotki Marysi, Kubusia Puchatka, bajek braci Grimm, bajki o złotej rybce, kolorowego świata wierszy Tuwima… Czytające dzieci i młodzież nie dostaną do rąk historii małych mieszkańców Bullerbyn, perypetii psa Lassie, nie będą znać Winnetou, małego rycerza itd. Dorośli nie przeczytają książek Manna, Tołstoja, Dickensa, Mickiewicza, Słowackiego, Prusa, Szekspira, Moliera.

Romanse dla kucharek i kryminały (owszem, są wśród nich pozycje doskonałe) wystarczą?

A przecież symptomy takiego trendu widać na rynku czytelniczym. Wszechpotężna komercja (musi się sprzedawać! – to jest kryterium), a na dobitkę majstrowanie polityków kolejnych fal przy kanonie lektur szkolnych, które mocno mnie niepokoi.

Wracając do klasycznych powieści. Niedawno usłyszałem zdanie, że arcydzieła się nie starzeją. Starzeją się przekłady. Język żyje, trzeba więc dawne przekłady podawać nowemu czytelnikowi w odświeżonej formie.

Istnieje sześć wersji „Mistrza i Małgorzaty”. Pańscy poprzednicy korzystali z różnych, pan tłumaczył tę ostatnią, pobłogosławioną przez autora. Czy w przypadku „Anny Kareniny” sytuacja była podobna, również istnieją jej różne wersje? Najnowsze wydanie powieści Tołstoja różni się czymś od poprzednich poza na nowo odczytaną warstwą językową?

Lew Tołstoj publikował w czasopismach rozdziały powieści „na bieżąco”, w miarę ich powstawania w latach 1875–77. W rok później ukazała się w wersji książkowej. Tak więc mamy jeden tekst.

„Anna Karenina” jest wypełniona wątkami obyczajowymi, mocno zakorzeniona w XIX-wiecznej sytuacji społecznej i realiach carskiej Rosji. Jakie były największe wyzwania w mierzeniu się z przekładem tej powieści?

Tak jak przy każdej próbie mierzenia się z tekstem obcojęzycznym, trzeba nie tylko w pełni rozumieć to, co napisał autor, ale także umieć zanurzyć się w epoce, obyczajowości, mentalności tamtych ludzi, poznać zwyczaje towarzyskie, nawet znać detale odzieży, dania ówczesnej kuchni. Słowem, być wśród bohaterów książki.

Jeszcze a propos wyzwań. „Anna Karenina” zawiera jedno z najpiękniejszych zdań rozpoczynających powieść w dziejach literatury (nawiasem mówiąc, porównałem je z tym z klasycznego przekładu Jana Wołowskiego, i tam brzmi ono nieco archaicznie, więc można powiedzieć, że naocznie przekonałem się o sensie i wartości nowych tłumaczeń). Dużo czasu spędził pan nad tym zdaniem czy raczej jego ostateczny kształt nie budził większych wątpliwości?

„Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój sposób”. Tym zdaniem rozpoczyna się powieść Lwa Tołstoja. Wydaje się ono jasne w przekazie i stylistyce. Przekład nie sprawił mi większego kłopotu.

Zapewne niejeden tłumacz uległ pokusie i uatrakcyjnił tłumaczenie kosztem wierności z oryginałem. Nie bez powodu zresztą funkcjonuje powiedzenie, że przekład może być albo wierny, albo piękny. A może istnieje ideał, tłumaczeniowy Graal?

Tak, to powiedzonko bywa nawet ilustrowane mało eleganckim porównaniem do kobiet. Uważam, że przekład może być i piękny, i wierny. Ba, zdarzały się nawet przekłady ciekawsze od oryginału. Osobiście trzymam się zasady, że tłumacz musi szanować własność autora, tłumaczyć wiernie. Jednocześnie tłumaczenie musi być zgodne z językiem polskim, ma się czytać tak, jakby utwór był napisany po polsku.

Jeszcze dwie dekady temu praca tłumacza wydawała się przezroczysta. Osobiście z lat 90. pamiętam tylko jeden przypadek uhonorowania pracy autora przekładu wstawieniem nazwiska na okładkę książki – choć nie wykluczam, że czytałem wtedy nieodpowiednią literaturę. W ostatnich latach wydawcy jednak coraz częściej decydują się na taki zabieg. Jakie dostrzega pan współcześnie zmiany w podejściu do zawodu tłumacza literatury?

W większości przypadków wydań literatury obcej reguły gry dyktują wydawcy. Tłumacz ma się jedynie zgadzać na postawione warunki, m.in. finansowe. Często odbywa się to, niestety, z naruszeniem prawa autorskiego (tłumaczenia są objęte tym prawem), ale cóż ma robić. W lepszej sytuacji są tylko tłumacze bestsellerów o wielkich nakładach.

Co czytuje Jan Cichocki po godzinach pracy, dla przyjemności?

Mam mnóstwo nieprzeczytanych książek! Chętnie sięgam do powtórek dawnych lektur (niedawno z wielkim przeżyciem na nowo przeczytałem Józefa Czapskiego „Na nieludzkiej ziemi”), lubię dobry kryminał, czytam literaturę eseistyczną (ostatnio świetną książkę prof. Andrzeja Zieniewicza „Sceny biografii”) oraz publicystykę – tej urody, co Andrzeja Żora „Zapiski obłąkanego”. Lubię powieści biograficzne i w ogóle historyczne.

A czy istnieje książka, której przetłumaczenie byłoby dla pana spełnieniem zawodowego marzenia?

Czuję się spełniony w mojej pracy translatorskiej. Zresztą i wiek… Chętnie bym jeszcze przyswoił dla polskiego czytelnika wodewile genialnego kijowskiego dramaturga i prozaika Anatolija Kryma, może też jego opowiadania. Pisane w ostrzeliwanym rosyjskimi rakietami Kijowie są wstrząsające.

O tłumaczu

Jan Cichocki – z wykształcenia filolog rusycysta (literaturoznawca), z zawodu dziennikarz. Absolwent MGU im. Łomonosowa (1969, uczeń prof. A. Owczarenki). Pracował w PAP – blisko 10 lat był redaktorem w zespole rosyjskim Redakcji Wiadomości dla Zagranicy, cztery lata spędził w Moskwie jako stały korespondent tygodnika „Przyjaźń", następnie był kierownikiem redakcji rosyjskiej, później zastępcą szefa Głównej Redakcji Zagranicznej w PA Interpress. Od 2010 roku zajmuje się wyłącznie tłumaczeniami literatur słowiańskich, przede wszystkim rosyjskiej. Ma w dorobku ponad 25 przełożonych książek. Warto wymienić m.in. tomy: W. Jaworiwśki − „Wilcza farma” (z j. ukraińskiego), N. Petew − „Latarnia morska, jej strażnik i wiatr” (z j. bułgarskiego) oraz z j. rosyjskiego: I. Czistiakow − „Strażnik Gułagu. Dziennik”, trylogia A. Buszkowa (Antykwariusz, „Ostatnia Wielkanoc imperatora”, „Skarb antykwariusza”), S. Alliłujewa − „20 listów do przyjaciela”, L. Orłowa − „Kochałam Stalina”, M. Kurajew. „Sprawa Kukujewa” (książka nominowana do Grand Prix V Międzynarodowego Kongresu Tłumaczy w Moskwie), T. Freidenson − „Mój ojciec był nazistą”, A. Krym − „Ukraińska kabała”, S. Witte − „Wspomnienia”, M. Bułhakow − „Mistrz i Małgorzata”, Lew Tołstoj – „Anna Karenina”. Żonaty,  troje dzieci, mieszka w Warszawie.

Książka „Anna Karenina” jest dostępna w sprzedaży.

---
Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z wydawnictwem.