Dokładnie 162 lata temu, 15 grudnia 1859 r., w Białymstoku urodził się Ludwik Zamenhof - lekarz okulista, twórca języka esperanto ośmiokrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla, autor m.in. książki pt. „Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny". Czego (być może) o nim nie wiecie?

1. Ludwik Zamenhof był urodzonym poliglotą

Mały Ludwik dorastał w Białymstoku, mieście zamieszkałym przez większość żydowską posługującą się językiem jidysz oraz Polaków, Białorusinów, Niemców, a także Tatarów i Litwinów. Wiele wskazuje na to, że był dwujęzyczny: w domu rozmawiał w jidysz i po rosyjsku (niektóre źródła wspominają także o języku polskim). Od ojca, nauczyciela, uczył się niemieckiego, francuskiego i hebrajskiego, zaś w warszawskim gimnazjum języków klasycznych takich jak łacina, greka i aramejski. Co więcej, Zamenhof interesował się również językiem litewskim, włoskim i hiszpańskim. Nic dziwnego, że mając takie zainteresowania i dorastając w tak różnorodnym narodowościowo miejscu, jako nastolatek wpadł na pomysł, by stworzyć nowy, wspólny wszystkim język!

2. Napisał sztukę w wieku zaledwie 10 lat

Wielokulturowa atmosfera rodzinnego miasta, a także liczne konflikty, które obserwował między otaczającymi go narodami na co dzień, mogły być powodem, dla którego młody Ludwik zaczął zastanawiać się nad ideą uniwersalnego języka. Już jako 10-letni chłopiec napisał dramat pt. „Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach”. Autor nigdy nie zdecydował się jednak na publikację tekstu. Uważał go za zbyt młodzieńczy i naiwny. Po jego śmierci praca zaginęła. W prywatnym archiwum znaleziono zaledwie kilkanaście z 43 luźnych kartek tego utworu.

3. Był lingwistą okulistą

Swoją pracę nad pierwszą wersją esperanto o nazwie „Lingvo Universala” (1878) Zamenhof ukończył, gdy miał 19 lat. Oryginalny zeszyt zawierający pierwszą wersję języka spalił jednak jego ojciec, który chciał, by jego syn więcej uwagi poświęcił nauce. Zamenhof studiował medycynę w Moskwie i Warszawie i ostatecznie został okulistą. Na podręcznik esperanto trzeba było poczekać jeszcze dziesięć lat. W roku 1885 Zamenhof ukończył projekt języka międzynarodowego znanego w dzisiejszej formie pt. „Unua Libro” („Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny"). Został on opublikowany w Warszawie w lipcu 1887 roku pod pseudonimem „Doktoro Esperanto”.

4. Język esperanto znał Lew Tołstoj. Uczył się go także Tolkien

Nazwa „esperanto” była pierwotnie pseudonimem, pod którym Zamenhof opublikował książkę. W tłumaczeniu słowo oznacza „tego, który ma nadzieję”. „Unua Libro" zawierała 16 głównych reguł gramatycznych oraz 917 rdzeni wyrazowych zaczerpniętych głównie z istniejących języków europejskich – romańskich, germańskich i słowiańskich. Idea esperanto polegała na stworzeniu możliwie najłatwiejszego języka, którego można nauczyć się w jak najkrótszym czasie. Lew Tołstoj podobno nauczył się esperanto w ciągu 3-4 godzin. 

Także światowej sławy pisarz J.R.R. Tolkien żywo interesował się międzynarodowym ruchem językowym wczesnych lat 30. XX wieku. Choć nie władał biegle esperanto, w młodości poznał jego podstawy, znał gramatykę i strukturę. Uważał też, że jest to najlepszy ze sztucznych języków w dążeniu do zostania językiem międzynarodowym.

Esperanto wydaje się dość łatwym do nauczenia językiem. Nie ma w nim czasowników nieregularnych (dla porównania w języku francuskim jest ich ponad 2,2 tys., a w hiszpańskim i niemieckim około 700). Esperanto nie ma też rodzajów gramatycznych, a wszystkie jego słowa są wymawiane fonetycznie.

5. Esperanto miało być manifestem pokoju

Esperanto było dla Zamenhofa od początku sposobem promowania pokojowego współistnienia różnych ludzi i kultur. Miało stanowić nie tylko narzędzie służące do komunikacji, ale i pewnego rodzaju pomysł świat inny niż ten mu znany. O życiu i dokonaniach Polaka opowiada m.in. książka Daniela Bauma i Wojciecha Łowickiego pt. „Doktor ESPERANTO - Komiks o Ludwiku Zamenhofie”. Komiks zawiera dużo faktów z życia samego Zamenhofa i informacje związane z okresem historycznym, w którym powstało i rozwijało się esperanto. O młodym człowieku, „który dostrzegł szansę, podczas gdy inni widzieli tylko bariery” napisała również Mara Rockliff w książce pt. „Doktor Esperanto i język nadziei”. 

6. Najwięcej użytkowników esperanto mieszka w… Andorze! Istnieją też native speakerzy!

W jakim kraju najczęściej używa się esperanto? Okazuje się, że największą gęstość zaludnienia osób mówiących w tym języku ma Andora! Na kolejnych miejscach są Brazylia, Francja, Stany Zjednoczone, Niemcy, Rosja, Polska i Hiszpania. Co ciekawe, język doczekał się native speakerów. Według Światowego Stowarzyszenia Esperanto (Universala Esperanto-Asocio) na świecie jest co najmniej 1000 native speakerów, którzy poznali ten język od urodzenia wychowując się w domu, w którym jest używany. Osoby mówiące tym językiem zamieszkują wszystkie kontynenty.