„Czas pomsty” pozostawił mnie z pustką, której zdaje się nic już nie będzie w stanie wypełnić. Te cudowne wieczory, kiedy mogłam przenieść się do siedemnastowiecznej Polski, podążać w ślad za chorągwią dragonów, zaglądać do dworków szlacheckich, siadać do stołów z dziedzicami, słuchać ich soczystych dysput, spijać każde słowo z ich staropolskiej mowy – przeminęły. Pozostał tylko niemy żal, niedosyt i odrobina nadziei, że autor dotrzyma obietnicy i kiedyś napisze jeszcze kolejną część.

Kocham powieści Sienkiewicza i Kraszewskiego, nie przejdę również obojętnie obok „Pana Tadeusza”. Mogłabym do tej przewybornej klasyki powracać wielokrotnie, a i tak zawsze odnajduję w niej dużą przyjemność. Nigdy nie śmiałam nawet marzyć o tym, że ktoś może jeszcze napisać coś tak dobrego, jak „Ogniem i mieczem”. Okazuje się jednak, że nie ma rzeczy niemożliwych. „Czas pomsty” Macieja Liziniewicza dowodzi bowiem, że nawet żyjąc współcześnie, można pisać o Rzeczpospolitej szlacheckiej tak, jakby się było naocznym świadkiem tamtych znakomitych czasów. To książka, na którą czekałam od wielu lat – spełnienie moich wszystkich oczekiwań literackich.

Żegota Nadolski wraca do domu po wieloletniej tułaczce. Bywał dotąd na wielu wojnach, zawsze szczęśliwie uchodząc śmierci spod kosy, zyskał przy tym duże umiejętności w fechtunku, duch jego zhardział, a twarz pokryła się wieloma bliznami. Jednak kiedy on oddawał się obowiązkom żołnierskim, żonę i dwójkę jego małych dzieci ktoś bestialsko zamordował. Pierwsze oskarżenie padło na Tatarów, ale kiedy szlachcic wraca na swoje ziemie, szybko odnajduje wiele niedopowiedzeń w sprawie śmierci najbliższych. Małżonkę jego, jak wyjaśniają chłopi, przybito zupełnie nagą do drzwi stodoły głową w dół, z dłońmi i nogami przekłutymi grubymi gwoździami, jak u Chrystusa, rozpruwając brzuch, tak by trzewia wypłynęły z niego na zewnątrz. Dzieci natomiast podwieszono za nogi na pobliskim drzewie, poderżnięto im gardła i spuszczono całą krew, której nigdzie w obejściu potem nie odnaleziono. Ciała całej trójki pokrywały ponadto tajemnicze znaki, przywodzące okultystyczne skojarzenia. Co gorsza, ksiądz odmówił pochówku tak pomordowanych, uznając ich śmierć za skutek działania sił nieczystych. Złożono ich więc w niepoświęconej ziemi, znacząc miejsce pogrzebania prostymi krzyżami. Żegota nie może pogodzić się z niegodziwością, jaka dotknęła jego najbliższych, czemu oczywiście trudno jest się dziwić. Pragnie pomsty, szuka tropu, ale im więcej się o tej sprawie dowiaduje, tym więcej ma wątpliwości. Nic nie jest już tak oczywiste, jak mu to z początku przedstawiano. Wszystko wskazuje na to, że nie Tatarów należy za te zbrodnie winić. Zło przybiera bowiem postać dużo bliższą i, co więcej, zdaje się nie mieć ludzkiej twarzy.

„Czas pomsty” to wartka akcja, doskonale wyrysowane tło historyczne, wyśmienicie skomponowane dialogi i niesamowite opisy życia codziennego ludzi żyjących w tamtych czasach, z dobrze nakreślonymi podziałami społecznymi oraz umiejętnie pokazaną mentalnością zarówno stanu szlacheckiego, jak i chłopstwa. Intryga jest ciekawie wyeksponowana, ale charakteru dodaje tu przede wszystkim mroczna atmosfera, w jakiej nurzamy się od samego początku. Są wiedźmy, które kryją się w głębokim lesie, chłopki okładające ropiejące rany pajęczyną zmieszaną z przeżutym chlebem, stare zamczysko z podziemnym tunelem i ciemnymi lochami oraz potwór – prawdziwy, z krwi i kości, a także szponów jak u krogulca i ślepi czarnych jak smoła. To powieść emanująca pięknem prostoty, przypominająca o męstwie, honorze i dumie, ale także o staropolskiej gościnności, trzymaniu się razem, walce ramię w ramię i o tym, że są na tym świecie sprawy, które należy cenić nawet wyżej niż własne życie. Polecam gorąco.

Izabela Straszewska