Polscy pisarze polityczni XVIII wieku

Polska XVIII wieku to kraj upodlony, pełen anarchii i obcych wojsk. Jak to wonczas mawiano: „polska przyjaźń na nic się nie przyda, nieprzyjaźń nic nie zaszkodzi”. W państwie tym jednak, obok warcholstwa, zaprzaństwa, jurgieltnictwa i skrajnego sobiepaństwa, było jeszcze miejsce na jasną, mającą na celu poprawienie fatalnych realiów myśl polityczną. Władysław Konopczyński, najpierwszy z pierwszych naszych badaczy tamtych czasów, ukazał w swej dosyć obszernej pracy sporo oświeceniowej, zdrowej inicjatywy twórczej narodu. „Polscy pisarze polityczni XVIII wieku” traktują i o tych najbardziej znanych jak Konarski, czy Leszczyński lub Zamoyski, i o tych mniej znanych, ale częstokroć bardziej ówcześnie cenionych przez szerszą brać szlachecką, jak Karwicki, czy Skrzetuski lub Dłuski. Bogactwo programów politycznych, wychodzących naprzeciw różnorakim tendencjom społeczno-gospodarczym i ustrojowym, było odwrotnie proporcjonalne do możliwości (i najczęściej chęci) wprowadzenia słusznych rozwiązań w praktyce. Niemniej jednak ilość i waga gatunkowa niektórych dzieł, stawiała polską myśl polityczną wieku świateł w pierwszej europejskiej lidze. Niestety nawet najszczytniejsze refleksje rozbijały się o gruby mur twardej rzeczywistości niesuwerennego państwa. Wielkim plusem tej ożywczej burzy mózgów wśród naszych najtęższych głów politycznych tych czasów był fakt, iż u schyłku XVIII wieku, podczas obrad Sejmu Wielkiego i w trakcie debat nad ustanowieniem Konstytucji 3 Maja, reżyserzy tych wydarzeń mieli częstokroć gotowe projekty wielu spraw, których wzorce pochodziły właśnie z wcześniejszej, w niesprzyjających czasach tworzonej, publicystyki.
Władysław Konopczyński zebrał i omówił działalność polskich pisarzy politycznych w XVIII wieku w charakterystyczny dla swego pióra sposób: wszechstronnie i w świetnym stylu. W książce znajdziemy sporo smaczków odnoszących się zarówno do kulis powstawania polityki w tamtej epoce, jak i w zakresie obyczajów i postaw ludzi ją tworzących. Dzieło to nie jest łatwe w odbiorze, poleciłbym go raczej dla bardziej zorientowanych w historii tamtych lat. Niewątpliwie jednak osoby chcące wyrobić sobie szerszy pogląd o atmosferze politycznej XVIII wiecznej Polski, powinny po nie sięgnąć. Nazwisko autora gwarantuje najwyższą historyczną jakość.

Polska XVIII wieku to kraj upodlony, pełen anarchii i obcych wojsk. Jak to wonczas mawiano: „polska przyjaźń na nic się nie przyda, nieprzyjaźń nic nie zaszkodzi”. W państwie tym jednak, obok warcholstwa, zaprzaństwa, jurgieltnictwa i skrajnego sobiepaństwa, było jeszcze miejsce na jasną, mającą na celu poprawienie fatalnych realiów myśl polityczną. Władysław Konopczyński,...

Dwutomowe dzieło jednego z najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych badaczy dziejów ostatniego stulecia I Rzeczpospolitej. Powstawało ono w różnych okresach aktywności naukowej Władysława Konopczyńskiego, ale postać zwartą uzyskało dopiero po II wojnie światowej, a więc u schyłku jego życia, naznaczonego marginalizacją w ulegającym szybkiej stalinizacji świecie akademickim. Jeden wolumin zawiera dwa tomy. Obejmują one nieproporcjonalne pod względem rozciągłości okresy w dziejach XVIII-wiecznej Rzeczpospolitej. Tom pierwszy stanowi omówienie literatury politycznej, począwszy od pierwszych projektów reform ("Głosu wolnego…" Stanisława Leszczyńskiego, "O skutecznym rad sposobie" Stanisława Konarskiego, jeszcze z czasów saskich),przez publicystykę barską, a skończywszy na tak zwanym Kodeksie Zamoyskiego z 1778 roku, odrzuconym przez sejm w 1780 roku, w wyniku zabiegów ambasadora rosyjskiego przy współudziale nuncjusza papieskiego. Tom drugi koncentruje się na pisarstwie politycznym w trakcie Sejmu Czteroletniego (1788-1792),którego ukoronowaniem okazała się Konstytucja 3 Maja (1791). Bohaterami tego drugiego okresu są na pewno Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj. W obu tomach Władysław Konopczyński zaprezentował w sposób szczegółowy, ale też niepozbawiany poczucia humoru, całokształt problematyki podejmowanej przez pisarzy politycznych w tym czasie. A więc nie tylko propozycje reform ustrojowych (m.in. zastąpienia liberum veto głosowaniem większościowym, zniesienia konfederacji, wprowadzenia dziedziczności tronu, a także kolegialności w zarządzaniu wojskiem i skarbem, osłabiającej władzę hetmanów i podskarbich),ale także społecznych (co do podniesienia miast, poprawy położenia chłopów) i religijnych (problem dopuszczenia protestantów i prawosławnych do stanowienia prawa). Na pograniczu spraw społecznych i religijnych znalazła się kwestia żydowska, jako że to właśnie Żydzi w oczach reformatorów przyczyniali się do słabości miast (wykorzystując własną rozbudowaną sieć powiązań i liczne przywileje blokowali możliwość rozwoju mieszczaństwa chrześcijańskiego) i wsi (deprawacja jej przez karczmy i lichwę). Trudno powiedzieć, czy Roman Dmowski był nastawiony bardziej krytycznie do ich roli społeczno-gospodarczej w historii Polski niż na przykład Stanisław Staszic. Przywołanie głównego ideologa narodowej demokracji nie jest tutaj przypadkowe, przynajmniej z punktu widzenia Władysława Konopczyńskiego. Uważał on bowiem, że to właśnie w pisarstwie Sejmu Wielkiego doszło do wykształcenia nowego typu patriotyzmu. Sarmatyzm zaczął być zastępowany przez nacjonalizm. Reformatorzy zażądali od rozkochanej w sobie szlachty poświęcenia swojego stanowego interesu na rzecz interesu Rzeczpospolitej. Książka kończy się następującą konstatacją: „Rodzący się nacjonalizm polski z tak dużym udziałem literatury politycznej nie ma nic wspólnego z szowinizmem czy megalomanią narodową. Właśnie najlepsi patrioci Wieku Oświecenia, ratując naród od zatraty, mówili mu w oczy najsurowsze prawdy, ich dzieckiem było to, co później nazwano naruszewiczowską szkołą historyczną, i pod tym względem szlachecki samokrytycyzm Konarskich i Zamoyskich nie ustępuje w szczerości mieszczańskiej krytyce Staszica. Bo oni wszyscy wierzyli w naród – a naród w pełni sił może sobie pozwolić i na samokrytykę i na wolność w myśleniu; dyktatura jakakolwiek, dynastyczna, wojskowa czy klasowa – nie może”.

Dwutomowe dzieło jednego z najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych badaczy dziejów ostatniego stulecia I Rzeczpospolitej. Powstawało ono w różnych okresach aktywności naukowej Władysława Konopczyńskiego, ale postać zwartą uzyskało dopiero po II wojnie światowej, a więc u schyłku jego życia, naznaczonego marginalizacją w ulegającym szybkiej stalinizacji świecie...