Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Dziwnie piszą francuscy historycy. Każdy w innej manierze, a jednak coś ich łączy. To lekkie traktowanie tematu, brak ambicji jego wyczerpania, nieustanne dzielenie się z czytelnikami własnymi spostrzeżeniami, wewnętrznymi komentarzami czy wreszcie potrzeba zaprzeczania utartym stwierdzeniom, bez wskazywania w zamian nowych. Ciągłe podkreślanie swojej roli („uważam, że”, „moim zdaniem”, „nie posiadam kompetencji w tym zakresie”) – niby uczciwie, nie udają obiektywizmu jak polscy publicyści historyczni, ale z drugiej strony czytelnik oczekuje przekazu o faktach, a nie stanu świadomości autora. Robert Fossier nie należy do szkoły Annales, czyli jego praca nie jest zbiorem cytatów z dzieł z epoki, przede wszystkim francuskich (styl historyków idei). W odróżnieniu od Emanuela LeRoy Ladurie nie tka swojej nici z początkowego chaosu ku znakomitemu zakończeniu. I ogólnie cały czas podkreśla, że wie niewiele, tak jak i my. Na plus należy mu przyznać brak cytatów, odwołań do innych historyków (jak to robią autorzy z Annales) czy bibliografii zajmującej jedną trzecią książki (autorzy anglojęzyczni, przy czym u nich bibliografia też jest wyłącznie anglojęzyczna). Jest to zatem pozycja popularnonaukowa, aczkolwiek nie dla każdego. Pewien poziom wiedzy, szczególnie z historii i nauk humanistycznych, trzeba posiadać, aby nadążyć za autorem i zrozumieć jego tok myślenia. Robert Fossier koncentruje się na świadomości ludzi średniowiecza. I omawia ja problemowo, a nie chronologicznie. Duże rozdziały dzielą się na małe, a te z kolei na podrozdziały. I te ostatnie są podstawową jednostką dziełą. Bowiem Fossier nie ukrywa, że wiemy niewiele, ale dość, by pewne stereotypy obalić, co mu się skutecznie udaje, bez odwoływania się do autorytetów innych dzieł i ich twórców. Co więcej, w przeciwieństwie do autorów ze szkoły Annales, korzysta ze zdobyczy archeologii oraz nauk przyrodniczych. Ale w każdym z podrozdziałów tak naprawdę czytelnik otrzymuje tylko jeden konkret, wiadomość pozytywną, informację o stosunku ludzi „wieków ciemnych” do danej kwestii. To mało, ale pokazuje potencjał francuskiego historyka. Z tym, że czytelnik ma wrażenie, że po znakomitej próbce autor zamiast pogłębiać temat – zmienia go. Jednym słowem praca ciekawa, ale niezbyt łatwa do czytania, z niewykorzystanym potencjałem.