Jesteśmy społecznością, która kocha książki

11 listopada 2018 roku będziemy obchodzić okrągłą, setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Tej szczególnej dacie z pewnością będą towarzyszyć różne okolicznościowe wydarzenia: koncerty, wystawy, konferencje naukowe, uroczyste Msze św., imprezy rekonstrukcyjne czy pokazy filmowe. Będzie to również doskonała okazja do przypomnienia wysiłków, jakie dla przywrócenia Polski na mapę Europy, ponieśli wybitni działacze niepodległościowi: Ignacy Jan Paderewski, Józef Piłsudski, Wincenty Witos, Wojciech Korfanty oraz Roman Dmowski. To właśnie ostatniemu z wymienionych mężów stanu poświęcona jest książka dr Jolanty Niklewskiej pt. "Roman Dmowski - droga do Polski". W obiegowej świadomości Polaków osoba i działalność Romana Dmowskiego są dość dobrze znane. Pomimo upływu lat współzałożyciel Narodowej Demokracji nadal budzi szereg kontrowersji i wywołuje skrajne uczucia: od uwielbienia środowisk prawicowych, aż po jawną niechęć ze strony lewicy. Niezależnie od sympatii politycznych, nie sposób odmówić Romanowi Dmowskiego olbrzymich zasług, jakie położył dla odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym miejscu należy podkreślić, że książka Jolanty Niklewskiej nie jest typową biografią Romana Dmowskiego. Nie znajdziemy tu informacji o jego dzieciństwie, młodości i okresie studiów ani o późniejszej aktywności publicznej w II Rzeczypospolitej. Autorka koncentruje się na działalności politycznej Dmowskiego w przededniu I Wojny światowej, jego poglądach i przekonaniach oraz inicjatywach podejmowanych już w trakcie Wielkiej Wojny. Publikacja jest podzielona na dwie części. W pierwszej, zatytułowanej "Między Wschodem a Zachodem" Autorka przy pomocy prac Dmowskiego (m.in. książek "Myśli nowoczesnego Polaka" i "Niemcy, Rosja i kwestia polska") przybliża i analizuje jego poglądy na szereg rozmaitych spraw. Zadaje pytania o cechy, które powinny charakteryzować "nowoczesnego" Polaka, jakie są funkcje i potrzeby narodu, czym tak naprawdę jest patriotyzm oraz jakie powinności względem kraju mają obywatele. Refleksje Dmowskiego o "nienowocznesnych Polakach" oraz "patriotach starej daty" są bardzo gorzkie. Z jego rozważań wyłania się obraz niewykształconych, mało kreatywnych, nieasertywnych i pozbawionych ambicji rodaków, którzy boją się "drażnić wrogów". Autorka dużo miejsca poświęca na omówienie stosunku Dmowskiego do państw zaborczych oraz Anglii. Współtwórca Narodowej Demokracji głównego wroga Polski upatrywał w Niemcach, którzy imponowali mu energią, konsekwencją oraz zdolnościami organizacyjnymi, na drugim biegunie znalazły się zaś Austro - Węgry, które pozostawały jedynie wasalem Niemiec i stąd zasługiwały na lekceważenie. Autorka charakteryzuje również stanowisko Dmowskiego wobec carskiej Rosji, która jako "zapóźniona cywilizacyjnie" oraz "prymitywna kulturalnie" nie była zagrożeniem dla polskiego bytu narodowego. Można stąd wysnuć wniosek, że jego rzekome "moskalifilstwo" było dyktowane jedynie pragmatyczną oceną sytuacji. Dr Niklewska przedstawia również działania Dmowskiego w rosyjskiej Dumie, starania o umiędzynarodowienie sprawy polskiej oraz bogatą korespondencję z czołowymi politykami brytyjskimi. Część druga, zatytułowana "W zmaganiach z Zachodem" porusza szereg zagadnień, związanych z emigracyjną działalnością niepodległościową Romana Dmowskiego w kulminacyjnych momentach I Wojny światowej. Autorka przybliża sylwetki jego najbliższych współpracowników, wśród których znaleźli się m.in. Erazm Piltz, Maurycy Zamoyski, Marian Seyda, Władysław Sobański oraz Konstanty Skirmunt. Bardzo ciekawe pozostają rozgrywki z politycznymi adwersarzami i konkurentami Dmowskiego, w gronie których znaleźli się Aleksander Lednicki, Ludwik Bernstein - Namierowski alias Lewis Namier oraz August Zaleski. Kolejne rozdziały książki dotyczą powołania i działalności polskiego quasi - rządu na uchodźctwie, czyli Komitetu Narodowego Polski, planach współpracy z Ententą, warunkach odzyskania przez Polskę niepodległości oraz staraniach na rzecz powołania polskiej armii. Swoistym zwieńczeniem i ukoronowaniem aktywności Dmowskiego pozostaje jego udział w Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową w 1919. Autorka nie ucieka również od podejmowania trudnych tematów, a takim z pewnością jest jawny antysemityzm polskiego polityka, który Niklewska określa jako "prymitywny" i "zaściankowy". "Roman Dmowski - droga do Polski" jest bardzo dobrą pracą o charakterze popularnonaukowym. Jolanta Niklewska w rzetelny i interesujący sposób przybliża działalność jednego z Ojców polskiej niepodległości. Jego aktywność jest przedstawiona na tle skomplikowanych, często wykluczających się interesów mocarstw, które decydowały o obliczu świata po I Wojnie światowej. Bogata bibliografia oraz wykorzystanie nieznanych wcześniej źródeł historycznych z Archiwum Romana Dmowskiego (wchodzącym w skład zasobu warszawskiego Muzeum Niepodległości) świadczą o wiedzy i kunszcie Autorki. Liczne fotografie oraz umiejętnie wplecione w tekst cytaty zwiększają przyjemność płynącą z lektury. Mam nadzieję, że dla wielu czytelników niniejsza książka będzie stanowić przyczynek do pogłębienia wiedzy o Romanie Dmowskim. Recenzja ukazała się pierwotnie na łamach portalu "Sztukater".