Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Sięgnąłem po „Historię Rosji” Riasanovsky’ego i Steinberga kierowany zasadniczo dwoma motywami – z jednej strony była to aktualna, niepokojąca sytuacja polityczna u naszego ukraińskiego sąsiada, z drugiej ciekawość, jak to faktycznie ma się z tym Krymem i na ile propangadowy konflikt między Zachodem a Rosją ma pokrycie w rzeczywistych faktach. Niestety, w przypadku obu tych zagadnień po lekturze wspomnianej książki moja wiedza niewiele się zmieniła, daleki jednak jestem od negatywnej oceny dzieła jako całości. Wśród różnorakich opinii (także i na tej stronie) spotkałem się nieraz z takimi, że w takiej objętości (810 stron) nie da się w sposób wyczerpujący opowiedzieć o historii tak niezwykle ważnego dla historii świata państwa, jakim jest – czy to jako księstwo, cesarstwo czy w końcu komunistyczny moloch – Rosja. Moje odczucia są w tym przypadku co najmniej ambiwalentne – z jednej strony zgadzam się z zarzutami, że sporo wydarzeń i zjawisk omawianych jest w dziele obu autorów dość powierzchownie, z drugiej jednak – dla osoby, która nie jest historykiem i czyta o historii dla przyjemności – nie potrafię wyobrazić sobie siebie wertującego tysiące stron, by zapoznać się z najdrobniejszymi szczególikami. Uważam z tego względu, że o ile faktycznie dla profesjonalistów książka może być zbyt „płytka”, o tyle dla kogoś interesującego się historią w czasie wolnym jest dziełem wyśmienitym. Najpierw o największej w mojej opinii zalecie – znaczna część książki napisana jest wybornym, dalekim od przeciętności językiem. To laurka, którą wystawiam zarówno autorowi jak i tłumaczowi, który wykonał kawał dobrej roboty. Nie przypominam sobie, kiedy ostatnio czytając książkę stricte historyczną zarywałem dużą część nocy, by doczytać kolejny rozdział do końca – tak właśnie zdarzało mi się nierzadko w trakcie lektury dzieła Riasanovsky’ego i Steinberga. Tekst czyta się doskonale, a dawkowanie wiedzy historycznej jest wprost wyśmienicie wyważone – kolejne rozdziały kończą się dokładnie wtedy, gdy już mogłyby stawać się powoli zbyt rozwlekłe i nużące, natomiast zarówno styl pisarski jak i sama formuła są doskonałe. Ale – podkreślam jeszcze raz to, co niewinnie zaznaczyłem na początku – dotyczy to „znacznej części książki” a nie całości. I tutaj pojawia się fundamentalny problem, jaki miałem w trakcie lektury: o ile „znaczna” jej część była wręcz zachwycająca, to ta „mniej znaczna” była tej poprzedniej jedynie słabą partnerką. Nie przypominam sobie wprawdzie, by w przedmowie mowa była o jakimś jednoznacznym podziale dzieła na dwie części, skonstruowane z osobna przez Riasanovsky’ego i Steinberga, jednak biorąc pod uwagę ich specjalizacje (odpowiednio dzieje Rosji od starożytności do XIX wieku w przypadku tego pierwszego i wiek XX w przypadku drugiego) miałem nieodparte wrażenie, że taki właśnie podział został zastosowany. O ile wszystkie moje wcześniejsze pełne entuzjazmu słowa odnoszą się właśnie do części sięgającej mniej więcej okolic rewolucji 1905 roku, o tyle dalszy ciąg rozczarowuje. Dzieje państwa rosyjskiego od czasów pierwotnych plemion do momentu zagłady cesarstwa opisane są moim zdaniem wyśmienicie, pomijając niezbędne w ramach tej objętości czasem spore uproszczenia. Jednakże wraz z pojawieniem się na scenie bolszewików dzieje się coś niezwykłego – książka zmienia się nie do poznania, styl staje się uboższy, narracja ustępuje miejsca encyklopedycznym wręcz treściom. Z dużym rozczarowaniem zauważyłem, że udział Rosji zarówno w I jak i w II wojnie światowej to zaledwie kilka marnych stron, natomiast cała epoka komunistyczna, trwająca przecież trzy ćwierćwiecza, sprowadzona została głównie do wskaźników gospodarczych i tym podobnych. Wydarzenia, które trzęsły posadami całego globu (przykładowo kryzys kubański) zasługują zaledwie na kilka marnych zdań. Umierający Stalin ustępuje Chruszczowowi, po którym nadchodzi Breżniew… i niewiele więcej. Z tego powodu trudno mi jednoznacznie książkę ocenić – występuje w niej silny kontrast między frapującym odzwierciedleniem historii Rusi Kijowskiej, państwa dzielnicowego, księstwa Moskiewskiego i mniej lub bardziej niezwykłych władców Imperium, co do którego nie mam najmniejszych zarzutów, a bezdusznym i bardzo powierzchownym omówieniem historii nowożytnej. Dodatkowo, jak wspomniałem na początku, nie dowiedziałem się niestety, jak to faktycznie jest z tą Ukrainą (książka w żaden sposób nie wyjaśnia, jak doszło do powstania tego narodu, jak kształtowały się powiązania między Rosjanami i Ukraińcami, szokuje też niemal pominięcie takiej tragedii, jaką był niewątpliwie wielki głód na Ukrainie w latach 30-tych XX wieku). A Krym? Cóż, wiem teraz przynajmniej tyle, że „odwieczne” panowanie Rosjan na tym półwyspie to co najmniej eufemizm.