Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Max Planck, ojciec rewolucji kwantowej, wielokrotnie był proszony o odczyty na tematy związane z metodologią nauki. Oczekiwano, że skomentuje przemiany w naukach ścisłych i pomoże zrozumieć, jaki świat wyłania się z ustaleń badawczych. Zbiór „Jedność fizycznego obrazu świata” zawiera 9 takich wystąpień z okresu 1909-1941. Niesamowita w lekturze tych tekstów jest głębia przemyśleń, dalekowzroczność i jasność argumentacji. Zakładane szerokie grono ich odbiorców wynika z formuły wystąpień, co ustala ostateczną formę i stopień technicyzacji wykładów. Nie znaczy to jednak, że zawarta w zbiorze treść nie wymaga od odbiorców namysłu i skupienia. Dodatkowo dystans czasu nie jest atutem dla współczesnego czytelnika, wręcz przeciwnie. Planck wnikliwie rozpatrzył sens pytania o sposób funkcjonowanie przyrody i nieuchronność niepełnej o niej wiedzy. W swoich analizach przedyskutował pojęcia związane głównie z determinizmem, stopniem antropomorfizacji przedmiotu badań, przyczynowością i probabilistyką. Przykłady przytoczone na poparcie stawianych tez pochodziły w większości z fizyki doświadczalnej i teoretycznej, choć profesor sięgał i do chemii czy biologii. Całość, to wspaniałe spotkanie z umysłem pełnym pokory, zaangażowania i miłości do nauki. Ciekawe okazało się prześledzenie rozumowania Plancka w tematach, które nie miały wtedy jeszcze rozwiązania. Zawiesił świadomie i z wyczuciem jednoznaczność analizy możliwego następcy mechanistycznego podejścia do fizyki, które na dobre i na złe zdominowało wiek XIX. Nie mógł też do końca wytłumaczyć paradoksu demona Maxwella i przemożnego wpływu konsekwencji zasady nieoznaczoności Heisenberga na kwestie pomiaru. W pozostałych tematach jego dywagacje nie straciły nic ze świeżości. Oczywiście pozostają problemy, które filozofia nauki wciąż analizuje, ale te akurat zagadnienia są w większości nierozwiązywalne z samej definicji. Widać, jak Planck dalekowzrocznie poprzedzał swymi przemyśleniami ustalenia Poppera czy Kuhna, gdy opisywał proces przeformułowywania się nauki w wyniku budowania nowych paradygmatów w ramach rewolucji naukowej (str. 129,157, 170). Fizyk, jako świadomy redukcjonista (str. 117),ciekawie pozycjonuje się między behawioryzmem pozytywizmu i absolutyzmem pełnego dotarcia do prawdy fizykalnej (którą nazywa metafizyką). Nie ma złudzeń - nauka się nie skończy, co pozostaje aktualne po stu latach. Wciąż warto czytać Plancka. Jego przemyślenia daleko wykraczają poza czystą fizykę, a horyzonty myślowe pokazują skalę jego zainteresowań. W dobie publikacji popularnych pisanych z marketingowego imperatywu, jego słowa pozwalają na głęboki namysł nad tym, co jest naszym udziałem w życiu. Sam doświadczył osobistych tragedii - starszy syn zginął pod Verdun w 1916, a młodszy wpędził ojca-staruszka ponownie w rozpacz, gdy w 1945 został powieszony, jako spiskowiec przeciw Hitlerowi. Da się wyczuć egzystencjalne rozterki profesora, ale nieodmiennie fizyka dawała mu radość i pomogła dożyć niemal 90-ciu lat. Gorąco polecam.