Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Bardzo dobra powieść psychologiczna o nieoczywistej relacji między młodym porucznikiem a niepełnosprawną dziewczyną z zamożnego domu. Zweig w subtelny i nieszablonowy sposób dokonał analizy uczucia litości, ukazując dramatyczne konsekwencje, jakie mogą z niego wynikać. Opowiedział o ludzkiej słabości zrodzonej z braku autentyzmu i o rozpaczliwym pragnieniu, które nie może się ziścić. Tłem tej angażującej emocjonalnie historii jest CK Monarchia w przededniu pierwszej wojny światowej. Lektura ze wszech miar godna polecenia.

Bardzo dobra powieść psychologiczna o nieoczywistej relacji między młodym porucznikiem a niepełnosprawną dziewczyną z zamożnego domu. Zweig w subtelny i nieszablonowy sposób dokonał analizy uczucia litości, ukazując dramatyczne konsekwencje, jakie mogą z niego wynikać. Opowiedział o ludzki...

Rozwiń Zwiń

Po latach przypomniałem sobie wiersze z debiutanckiego tomiku Herberta, choć poezja nie znaczy już dla mnie tyle, co kiedyś.

Ten Herbertowski początek jest od razu bardzo dojrzały. Autor w momencie publikacji, w odwilżowym 1956 r., miał 32 lata. Wcześniej nieliczne jego teksty pojawiały się na łamach czasopism, ale w warunkach socrealizmu twórczość ta nie mogła zaistnieć na szerszą skalę.

Tytuł premierowego zbioru pochodzi z czwartego wersu „Lasu Ardeńskiego” („i brzozy pień jak struna światła”) – wiersza subtelnie nawiązującego do doświadczenia drugiej wojny światowej. Wówczas było ono jeszcze świeże.

Szereg utworów zamieszczonych w „Strunie światła” pośrednio („Dwie krople”, „Dom”) lub bezpośrednio („Pożegnanie września”, „Poległym poetom”) owej traumy dotyka. Zasadniczy historyczny kontekst, choć unoszony w sferę symbolu, pozostaje czytelny: odnosi się do dwóch największych katastrof naszego narodu – września 1939 r. i sierpnia 1944 r.

Postapokaliptyczna Warszawa odsłania się w „Czerwonej chmurze” jako „odgruzowana przestrzeń”, w której „na wysokości zniesionych pięter wypłynęły okna bez ram” i przede wszystkim jako Troja w bodaj najbardziej przejmującym(może obok „Miasta” Miłosza) wierszu o zmiażdżonej, zrujnowanej stolicy. Wersety z „O Troi” zostają w pamięci serca, na całe życie. Przypomnę niektóre z nich: „Nad ruinami wschodzi księżyc/ O Trojo Trojo/ Milczy miasto […] Szli wąwozami byłych ulic/ jak przez czerwone morze zgliszcz/ a wiatr podnosił pył czerwony/ wiernie malował zachód miasta/ […] szli wąwozami byłych ulic/ myśleli że odnajdą ślad/ na harmonijce/ gra kaleka/ o wierzb warkoczach/ o dziewczynie”.

Ta bezradność zrodzona z klęski pobrzmiewa w wielu fragmentach „Struny światła”, także w powszechnie znanym i zawsze wzruszającym „Do Marka Aurelego” – hołdzie złożonym przez Herberta profesorowi Henrykowi Elzenbergowi. Przywołując figurę rzymskiego cesarza-filozofa uczeń zwraca się do swego mistrza, m.in. tymi pozbawionymi złudzeń słowami: „zdradzi nas wszechświat astronomia/ rachunek gwiazd i mądrość traw/ i twoja wielkość zbyt ogromna/ i mój bezradny Marku płacz”.

Wkraczamy zatem w świat antyczny – z jego klasyczną myślą i wyobraźnią – twórczo przetwarzaną, aktualizowaną, ujmowaną z różnych, często nieoczekiwanych perspektyw. Kluczem do tego uniwersum są oczywiście postaci i zdarzenia mityczne, reinterpretowane m.in. w „Do Apollina”, „Do Ateny”, „Przypowieści o królu Midasie”, „Nike, która się waha”, „Dedalu i Ikarze”.

Niezmiennie porusza mnie skarga Ikara, w której Herbert daje wyraz umiłowaniu tego, co poznawalne zmysłami, namacalnie rzeczywiste (por. wiersze „Stołek” i „Uprawa filozofii” z omawianego tomu): „Ramiona bolą ojcze od tego bicia w próżnię/ nogi drętwieją i tęsknią do kolców i ostrych kamieni/ nie mogę patrzeć się w słońce tak jak ty patrzysz się ojcze/ ja zatopiony cały w ciemnych promieniach ziemi”.

W zbiorze znajdziemy również znakomite „Kłopoty małego stwórcy” („Napisałem historię naturalną/ kompletny wykaz gatunków/ od ziarna soli do księżyca/ i od ameby do anioła […] Nikomu nie przekażesz wiedzy/ twój tylko słuch jest i twój dotyk/ na nowo musi każdy stworzyć/ swą nieskończoność i początek/ najtrudniej jest przekroczyć przepaść/ co się otwiera za paznokciem”). Nawiasem mówiąc tekst ten warto czytać w zestawieniu z utworem „Obmyślam świat” Wisławy Szymborskiej.

Cóż jeszcze? Dwa wiersze poświęcone rodzicom. Jeden utrzymany w pogodnej tonacji (O ojcu, który czytywał France’a i przypominał żeglarza Sindbada), drugi w nostalgicznej – o mamie („z daleka od twoich oczu/ przebitych ślepą miłością/ łatwiej unieść samotność/ za tydzień […] czytam jej list/ w tym liście/ litery stoją osobno/ jak kochające serca”).

I na koniec mój ulubiony fragment Herberta z wczesno-studenckich lat. Pochodzi z utworu „Napis” i wtedy ujmował mnie swoją dekadencją: „Kołyszmy się lepiej na łodydze chwil/ pijmy wiatr/ i patrzmy jak zachodzą nam oczy/ woń więdnienia jest najpiękniejsza/ a kształt ruin znieczula”. Oczy rzeczywiście zachodziły – poetycko-alkoholową mgłą:)

Warto może zaznaczyć, że w „W strunie światła” (1956 r.) nieobecny jest jeszcze bohater najbardziej z Herbertem kojarzony (czasem z nim wręcz utożsamiany). Poznajemy go dopiero w słynnym tomie z 1974 r. Mowa oczywiście o „Panu Cogito”.

Po latach przypomniałem sobie wiersze z debiutanckiego tomiku Herberta, choć poezja nie znaczy już dla mnie tyle, co kiedyś.

Ten Herbertowski początek jest od razu bardzo dojrzały. Autor w momencie publikacji, w odwilżowym 1956 r., miał 32 lata. Wcześniej nieliczne jego teksty pojawiały ...

Rozwiń Zwiń

Zapoznałem się ze słynną "Diamentową Sutrą" i jak zawsze jestem pełen podziwu dla piękna i tajemnicy płynących z nauk buddyzmu.

Tekst znany pod tytułem "Doskonałość Mądrości Tnąca jak Diament" stanowi zapis rozmowy dwóch mędrców o Tathagacie. Tathagata to jedno z określeń Buddy ("ten, który przyniósł prawdę").

Rozmawiają Błogosławiony (bodhisattwa znający 500 swoich żywotów z przeszłości) i czcigodny Subhuti. Objaśniającym jest pierwszy z nich (podówczas przebywający "w ogrodzie kupca, w parku księcia zwycięskiego, w mieście Śrawasti", otoczony rzeszą mnichów).

Oto niektóre z jego wypowiedzi (odnoszące się do nauk Buddy):
1) Chwytanie się ja, istoty, życia, osoby, pojęć, nawet dharmy jest tym, czego nie czynią bodhisattwawie. Należy unikać elementów istnienia.
2) Szlachetne osoby są dobrze określone przez to, co nieuwarunkowane.
3) Ten, który wstąpił w strumień (religii) jest właśnie tym, który w nic nie wstąpił: ani w formę materialną, ani w dźwięk, ani w smak, ani w zapach, ani w dotyk, ani w elementy istnienia.
4) Bodhisattwa niechaj wzbudza myśl na niczym nieopartą (na żadnym elemencie istnienia), niechaj daje dar, nie mając w niczym oparcia.
5) Subhuti, jak myślisz, gdyby było tyleż rzek o nazwie Ganges, ile jest piasku w rzece Ganges, to czy dużo byłoby w nich piasku?
6) Jako gwiazdę, zaćmienie wzroku, lampę, ułudę, rosę, bańki powietrza, sen, błyskawicę, chmurę – tak należy postrzegać uwarunkowaną rzecz.

Mamy więc do czynienia z typową dla buddyzmu siecią paradoksów i wyłaniającą się z niej ideą doskonałej pustki – tego, co niczym nieuwarunkowane (materią, myślami, pojęciami, "barwo-kształtami" etc.).

Warto dodać, że "Sutra Diamentowego Ostrza" (inne określenie księgi) jest częścią Zbioru Sutr Doskonałości i Mądrości. Ze względu na swą zwięzłą, esencjonalną treść zyskała popularność nie tylko wśród azjatyckich wyznawców buddyzmu (tradycja mahajany), ale także na Zachodzie. Tekst tej sutry buddyści recytują w charakterze modlitwy.

I na koniec ciekawostka: na całe wieki przed Gutenbergiem własną metodę druku opracowali Chińczycy. I właśnie chińska wersja "Diamentowej Sutry" (przekład z sanskrytu), datowana na 868 r. po Chr., uchodzi za pierwszą w historii wydrukowaną książkę.

Zapoznałem się ze słynną "Diamentową Sutrą" i jak zawsze jestem pełen podziwu dla piękna i tajemnicy płynących z nauk buddyzmu.

Tekst znany pod tytułem "Doskonałość Mądrości Tnąca jak Diament" stanowi zapis rozmowy dwóch mędrców o Tathagacie. Tathagata to jedno z okre...

Rozwiń Zwiń

Bardzo mnie ta lektura umęczyła. Z obiektywnego punktu widzenia jest to pozycja niewątpliwie wartościowa. Traktuje o ważnym momencie polskiej historii, insurekcji kościuszkowskiej i jej "szerzej nieznanych epizodach". W 2008 r. została nagrodzona prestiżową Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza.

Niestety, ze względu na sposób narracji, "Wieszanie" kojarzyć będzie mi się z absurdalnie szczegółową i rozwlekłą opowieścią o czasach minionych snutą przez przeraźliwie nudnego dziadunia.

Porównanie jest nieeleganckie i być może świadczy o mojej ignorancji. Cenię J.M. Rymkiewicza za świetną twórczość poetycką, dla której mam nawet własne określenie: "funeralia filozoficzne".

Jednak ta poszatkowana eseistyka zaproponowana w "Wieszaniu" utrzymana w konwencji anegdotycznej gawędy (co jest akurat dobrym wyborem i zwiastuje przyjemne doznania czytelnicze) nie tylko mnie nie przekonała, ale nieomal zanudziła na śmierć.

Rymkiewicz zajmuje się takimi detalami jak kolor płaszcza lub szlafroka tego czy innego skazańca, dywaguje na temat wysokości przyjmowanych przez króla łapówek (drobiazgowe rozliczenia), zamęcza nas warszawską topografią (nazwy uliczek, placyków, obiektów: co gdzie wtedy było, a co jest tam dzisiaj) i częstuje czerstwymi dowcipami.

Cała ta kościuszkowska silva rerum (wielość przywoływanych miejsc, nazwisk, faktów biograficznych etc.) podana z założenia w lekkiej, na poły refleksyjnej, na poły ironiczno-żartobliwej formie, nie miała przytłaczać, nużyć czy irytować, a przeciwnie: zabawiać i zaciekawiać odbiorcę.

W moim przypadku cel nie został osiągnięty, choć nie przeczę, że niejeden czytelnik mógł poczuć się tekstem "Wieszania" usatysfakcjonowany.

I żeby było jasne: merytorycznie Rymkiewicz spisał się na medal. Oparł swą pracę na rozmaitych źródłach (zwłaszcza licznych dokumentach epoki: listach, pamiętnikach, pismach urzędowych), które uprzednio wnikliwie przestudiował. To uczyniło jego przekaz wiarygodnym.

Jeśli by potraktować "Wieszanie" jako lekcję historii, to przyznam, że sporo się z niej dowiedziałem (m.in. o konflikcie między Stanisławem Augustem a księdzem Kołłątajem i zamiarach królobójstwa, o próbie samobójczej naczelnika Kościuszki po klęsce pod Maciejowicami, o ucieczce z Warszawy wszechwładnego rosyjskiego ministra Osipa Igelstroma, o krwawym 28 czerwca 1794 r., gdy wzburzony warszawski lud wzniecał coś na kształt jakobińskiej rewolucji, o tytułowym wieszaniu zdrajców-jurgieltników, o obowiązkach kata w ówczesnej stolicy).

Szkoda tylko, że owa lekcja została tak nieciekawie zrealizowana...

Bardzo mnie ta lektura umęczyła. Z obiektywnego punktu widzenia jest to pozycja niewątpliwie wartościowa. Traktuje o ważnym momencie polskiej historii, insurekcji kościuszkowskiej i jej "szerzej nieznanych epizodach". W 2008 r. została nagrodzona prestiżową Nagrodą Literacką im. ...

Rozwiń Zwiń

Mam kłopot z oceną tej książki.

Pierwsza część jest znakomita: upalny letni dzień 1935 r. w majątku zamożnej angielskiej rodziny Tallisów aż kipi od emocji i oczekiwań skrywanych za zasłoną konwenansu. Portrety psychologiczne są świetnie nakreślone, relacje między bohaterami ukazane bardzo wiarygodnie, prawdziwe w swej nieoczywistości. Język utworu uwodzi subtelną elegancją. Czułem się, jakbym wrócił do klasyki spod znaku Galsworthy'ego czy Henry'ego Jamesa.

Czar prysł jednak w drugiej części opowieści, w której narrator (a raczej narratorka, jak się w finale okaże) zanudza czytelnika epizodami z żołnierskiego życia głównego bohatera (długi marsz rozbitych brytyjskich oddziałów w stronę wybrzeża w czasie bitwy o Dunkierkę) oraz sentymentalnym wątkiem miłosnym. To połączenie (wojny i miłości) uczyniło z powieści nużący melodramat.

Nie potrafiłem współczuć kochankom, nie wzruszył mnie ich los, a przecież powinien, zwłaszcza los Robbiego (chłopaka wychowanego przy rodzinie Tallisów, syna ich służącej), niesłusznie oskarżonego o gwałt na dorastającej dziewczynce. Nawiasem mówiąc jego ukochana Cecilia przypominała mi Mary Crawley z serialu Downton Abbey. Tak też ją sobie wyobrażałem.

Najciekawsza postać, Briony Tallis (młodsza siostra Cecilii) straciła swój intrygujący urok, kiedy dorosła i zaczęła odbywać służbę pielęgniarską w londyńskim szpitalu (opieka nad rannymi żołnierzami). O jej pracy i próbach naprawienia błędu z przeszłości traktuje trzecia część historii (fabularnie mało zajmująca).

W pamięci pozostaną mi trzy sceny widziane oczami trzynastoletniej Briony:
1) Cecilia w samej bieliźnie schylająca się po upuszczony do fontanny drogocenny wazon (czyniąca to na oczach Robbiego),
2) Robbie osaczający (czy na pewno?) Cecilię w domowej bibliotece,
3) dwa zespolone kształty ludzkie (napastnika i ofiary?) w krzakach, pod osłoną nocy, podczas akcji poszukiwania niesfornych bliźniaków.

Widzenia te przefiltrowane przez wyobraźnię dziewczynki marzącej o karierze literackiej i mylnie przez nią zinterpretowane przyczyniły się do tragedii niewinnego człowieka.

McEwan zostawia nas z pytaniami o rolę wyobraźni w kształtowaniu rzeczywistości, o ciężar winy, jeśli w grę wchodzi wina dziecka (dopiero po latach uświadomiona), o możliwość jej odkupienia (znaczenie pokuty), a także o przeznaczenie, przemożną siłę fatum.

Szkoda, że pozostałe części utworu nie utrzymały poziomu pierwszej. To mogło być dzieło wybitne, tak się zapowiadało. Ostatecznie okazało się jedynie dobre (powiedzmy: dobre z plusem).

Mam kłopot z oceną tej książki.

Pierwsza część jest znakomita: upalny letni dzień 1935 r. w majątku zamożnej angielskiej rodziny Tallisów aż kipi od emocji i oczekiwań skrywanych za zasłoną konwenansu. Portrety psychologiczne są świetnie nakreślone, relacje między bohaterami ukazane bardz...

Rozwiń Zwiń

Naczelny gnostyk RP Jerzy Prokopiuk w słabszej formie niż zwykle. Pierwsza połowa książki to suche, naukowe wykłady z psychologii głębi (Freudowska psychoanaliza, psychologia analityczna Junga, psychologia humanistyczna spod znaku E. Fromma czy V. Frankla). Natomiast druga część to chaotyczny wybór krótkich wstępów Prokopiuka do recenzowanych przez niego publikacji (z wyróżnionym tematem homoseksualizmu, właściwie nie bardzo wiadomo, dlaczego). "Duszę ludzką..." kończy wywiad z myślicielem na temat polskiego modelu religijności (umiarkowanie interesujący).

Oczekiwałem więcej po lekturze, aczkolwiek parę myśli autora pozostanie mi w pamięci, jak choćby szlachetny duchowy postulat: "Kochaj i poznawaj" w miejsce stricte biologicznego: "Uciekaj albo walcz!".

Naczelny gnostyk RP Jerzy Prokopiuk w słabszej formie niż zwykle. Pierwsza połowa książki to suche, naukowe wykłady z psychologii głębi (Freudowska psychoanaliza, psychologia analityczna Junga, psychologia humanistyczna spod znaku E. Fromma czy V. Frankla). Natomiast druga część to chaotyc...

Rozwiń Zwiń

Autor „Katharsis” zabiera nas w podróż do świata medycyny, mitologii, sztuki. Opowiada pięknie, eksponując swoją rozległą wiedzę. Można jednak odnieść wrażenie, że jego narracja jest zbyt dygresyjna. Tematy zmieniają się jak w kalejdoskopie.

Wprawdzie poruszane kwestie krążą wokół tytułowej „uzdrowicielskiej mocy natury i sztuki”, ale mnogość impresji, anegdot, asocjacji nie sprzyja spójności przekazu. Oczywiście eseje rządzą się swoimi prawami. Mimo to luźna łączliwość kontekstów stanowi pewne utrudnienie w odbiorze książki.

Przy czym trzeba zaznaczyć, że jest to pozycja cenna. Andrzej Szczeklik proponuje holistyczne, wielowymiarowe spojrzenie na świat i drugiego człowieka (pacjenta). Przekonuje, że mądrość wielkich lekarzy-magów: Hipokratesa, Galena, Paracelsusa pozostaje ciągle aktualna.

Erudycyjne teksty krakowskiego profesora ożywiają ducha i intelekt. Są okazją do refleksji m.in. nad:
a) przeznaczeniem (odwołania do Ananke, nieubłaganej konieczności),
b) tożsamością (psychologiczne ujęcie mitu o Narcyzie),
c) tajemnicą cierpienia (fragment o przedziwnej chorobie Münchhausena, cytaty z poezji Emily Dickinson),
d) siłą artystycznego piękna (akapity o tragedii i katharsis według Arystotelesa, przywołanie fenomenu dzieła Velazqueza „Las Meninas”),
e) potęgą medycyny (ustępy o roli szczepień, odkryciu genomu, transplantacjach),
f) ale także jej granicami (rozważania etyczne dotyczące klonowania czy eutanazji).

Polecam „Katharsis” uważnym, lecz zarazem cierpliwym czytelnikom. Da się wyłowić z tych szkiców perełki pod warunkiem, że nie ulegnie się znużeniu lub dezorientacji różnorodnością podejmowanych wątków.

Autor „Katharsis” zabiera nas w podróż do świata medycyny, mitologii, sztuki. Opowiada pięknie, eksponując swoją rozległą wiedzę. Można jednak odnieść wrażenie, że jego narracja jest zbyt dygresyjna. Tematy zmieniają się jak w kalejdoskopie.

Wprawdzie poruszane kwestie krążą wokół tytułow...

Rozwiń Zwiń

Książeczka urocza, ale nieco anachroniczna. Autor "Szkarłatnej litery" napisał ją dla swojego syna Juliana (pierwsze wydanie ukazało się w 1840 r.).

Hawthorne przedstawia najważniejsze greckie mity dosyć fragmentarycznie (np. w opowieści o Perseuszu pomija wątek Andromedy, z dwunastu prac Heraklesa wybiera tylko przedostatnią: zdobycie jabłek Hesperyd). Oszczędnie używa imion bogów (np. w micie o Midasie nie wymienia z imienia Dionizosa) lub zastępuje je mniej znanymi, pewnie łatwiej przyswajalnymi dla małego czytelnika (Hermes określany jest jako Żywe Srebro). Autor często koncentruje się na nieistotnych szczegółach (które wymyśla w celu ubarwienia historii), co wstrzymuje akcję i niepotrzebnie rozwleka narrację.

Amerykański pisarz dba o dydaktyczną stronę przekazu, zazwyczaj jasno formułując morał. Dzieci z połowy XIX w. miały czerpać z mitów przede wszystkim mądrość praktyczną. Historie o bogach, herosach i potworach prezentowano tak, by sprzyjały etycznemu rozwojowi i wychowaniu najmłodszych (co akurat należy pochwalić).

Warto zwrócić uwagę na zastosowany przez Hawthorne'a zabieg polegający na ukazywaniu wielu bohaterów mitów jako dzieci, co może pomóc adresatom książki w przeżywaniu poznawanych opowieści (dzięki utożsamianiu się z bohaterami).

Być może najciekawiej opowiedziana jest misja odnalezienia Europy, królewny porwanej przez Zeusa-byka. Samotność jej brata Kadmosa, który z czasem potracił wszystkich towarzyszy wyprawy (w tym starą matkę Telefassę) i jego podążanie za krową, którą wskazała delficka wyrocznia oddziałuje na wyobraźnię. Przypomnijmy, że Kadmos ostatecznie nie natrafił na ślad siostry. Zamiast tego założył Teby, w czym pomogli mu olbrzymi powstali z zębów pokonanego przezeń smoka. Tam objął panowanie wraz z zesłaną mu z niebios boską Harmonią.

Żywo i ciekawie został przedstawiony pobyt Ulissesa u Cyrce. Jak wiemy, część żeglarzy, skuszona przez czarodziejkę obfitym jadłem, przemieniła się w świnie. Hawthorne przy tej okazji mądrze zauważa, że jeśli ludzie dadzą się zamienić w zwierzęta, to pozostała im resztka rozumu zwielokrotnia ich zwierzęcość i stają się bardziej dzicy od oryginałów.

W "Opowieściach z zaczarowanego lasu" pojawiają się czasem postaci mniej oczywiste, np. rozbójnik Skiron strącający wędrowców w przepaść morską (zginął takąż śmiercią z rąk Tezeusza), olbrzym z brązu Talos (strażnik Krety, obchodzący ją trzy razy dziennie) czy melancholijna Hekate o głowie psa, którą spotkała poszukująca Prozerpiny Ceres.

Całość zamyka słynna wyprawa Argonautów, rozpoczęta wezwaniem świętego dębu w Dodonie (liście szumiące ludzką mową), a zakończona zdobyciem złotego runa przez dzielnego Jazona, wspieranego zastępem największych helleńskich wojowników i czarami przebiegłej Medei.

Kto chciałby zaznajomić swoje pociechy z mitologią grecką, może sięgnąć po niniejsze, klasyczne już opracowanie. Powinien jednak pamiętać, że jego stateczna narracja i trochę staroświecki styl nie każdemu dziecku przypadną do gustu.

Książeczka urocza, ale nieco anachroniczna. Autor "Szkarłatnej litery" napisał ją dla swojego syna Juliana (pierwsze wydanie ukazało się w 1840 r.).

Hawthorne przedstawia najważniejsze greckie mity dosyć fragmentarycznie (np. w opowieści o Perseuszu pomija wątek Andromedy, z dwu...

Rozwiń Zwiń