„Kobieta wiedziała, że tłum chętnie obejrzy nie tylko śmierć jednego z uczestników pojedynku, lecz także jej egzekucję.
Gdy paryskie dzwony wybiły pełną godzinę, królewski marszałek wszedł na pole turniejowe i uniósł rękę, by uciszyć zebranych. Za chwilę zacznie się walka na śmierć i życie”.

Powieści historyczne są albo nudne i nieciekawe, albo rewelacyjne. Czytając dobrą powieść historyczną, mamy wrażenie, że uczestniczymy w opisywanych wydarzeniach. Bez wątpienia takie odczucia towarzyszyły mi podczas rewelacyjnej książki Erica Jagera pod tytułem „Ostatni pojedynek. Zbrodnia, skandal i sąd boży w średniowiecznej Francji”. Jej autor jest profesorem na Uniwersytecie Kalifornijskim. Jego najnowsza książka – która już została zekranizowana – jest po prostu świetną lekturą. Można właściwie powiedzieć, że jest to połączenie powieści z reportażem.
Wydarzenia opisane w „Ostatnim pojedynku” rozegrały się w XIV-wiecznej Francji. Po raz kolejny podkreślę znakomite oddanie realiów epoki. Jest to tak naprawdę mini wykład historyczny, dzięki czemu nawet ktoś zupełnie nieznający historii nic nie straci z lektury. Autor osadza opisywane wydarzenie w szerokim kontekście politycznym i społecznym. Czytelnik niemal spaceruje po ówczesnej Francji, poznaje jej prawa i zwyczaje. Równie wielkie wrażenie robi opis Paryża. Właśnie w takiej scenerii dochodzi do tytułowego ostatniego pojedynku. Jakie były jego przyczyny, przebieg i konsekwencje?

Jean de Carrouges powraca ze Szkocji, gdzie brał udział w wojnie. Jego żona Marguerite wyznaje, że została zgwałcona przez Jacquesa Le Gris. Sam Le Gris był znajomym męża kobiety. Obaj mężczyźni już wcześniej toczyli spory sądowe o ziemię. Jednak oskarżenie o gwałt to zupełnie co innego. Jean pozywa Jacquesa i przedstawia swoją sprawę samemu królowi Francji Karolowi VI. Jednak proces sądowy nie przynosi rozstrzygnięcia. Stąd też nietypowa decyzja sędziów. Werdykt, którego nie podjęli od wielu lat. Orzekają „sąd boży” – pojedynek na śmierć i życie między oboma mężczyznami. Jednak na szali jest także życie Marguerite. Czy „sąd boży” to sprawiedliwy sposób na rozstrzygnięcie sprawy?

Opis procesu i pojedynku jest rewelacyjny. Autor, odwołując się do zachowanych źródeł, pozostaje maksymalnie wierny faktom. Przywołuje w swojej książce opinie adwokata Le Grisa, który zastanawia się, czy jego klient jest winny. Sprawa jest bowiem – jak powiedzielibyśmy dziś – poszlakowa. Marguerite podtrzymuje swoje słowa. Jacques Le Gris utrzymuje, że jest niewinny. Jean de Carrouges jest zdecydowany bronić honoru swojej żony i swojego. Tak oto powstaje swoisty trójkąt wzajemnych oskarżeń i skandalu, którym żyła niemal cała ówczesna Francja.

Czytałem tę książkę z wypiekami na twarzy, chcąc poznać wynik pojedynku. Gdy klasyczne procedury sądowe zostały wyczerpane, zdecydować miał tak naprawdę los. Wydawca reklamuje ten tytuł jako „poruszający ludzki dramat i wciągającą opowieść kryminalną”. Istotnie, książka jest bardzo wciągająca i angażująca czytelnika. Sami zastanawiamy się, kto mówi prawdę, a kto kłamie?
„Ostatni pojedynek. Zbrodnia, skandal i sąd boży w średniowiecznej Francji” to znakomita książka. Eric Jager opisując prawdziwe, wydarzenia stworzył barwną powieść. Połączenie kryminału i powieści historycznej dało fenomenalny rezultat.

Jaki był więc wynik ostatniego pojedynku? Czy – w myśl ówczesnego prawa – oskarżenie o gwałt było prawdziwe? Kto zachował życie, a kto je stracił? Zachęcam wszystkich do lektury „Ostatniego pojedynku”. Jestem pewien, że się nie zawiedziecie – tak jak. Polecam.

Wojciech Sobański