„Patrzył z wesołym uznaniem na olbrzymią kolącą szczeć, na dzikie chmiele, uczepione do wszystkiego, co tu wzrastało, na białe podwójki, spływające z tarniny, na śmierdzącą różową wilżynę, na rumiany, pachnące dobroczynnie, na purpurowe maluteczkie goździki – na wszystko inne, bardzo kwitnące. Pochwalił całą duszą to bujne życie”.

Marię Dąbrowską czytelnicy znają głównie jako autorkę fenomenalnej powieści „Noce i dnie”. Jednak ta wybitna pisarka ma oczywiście na swoim koncie o wiele więcej tekstów. Jej twórczość literacka przyniosła jej uznanie współczesnych. Jednak miarą jej wielkości jest to, że jej dzieła nadal żyją i nadal angażują czytelników.

Przykładem niech będzie zbiór „Ludzie stamtąd. Cykl opowieści”. Ukazał się on właśnie w serii Marginesy Klasycznie. Jest to zbiór ośmiu opowiadań, których akcja rozgrywa się w majątku Rusocin.

Przed ich lekturą zwróćmy uwagę na ciekawy wstęp autorstwa Sylwii Chwedorczuk. Przynosi on wiele ważnych informacji i jest pewnym kluczem interpretacyjnym. Cykl „Ludzie stamtąd” powstawał w latach 1924–1925. Widzimy więc, że od premiery minęło niemal sto lat. Maria Dąbrowska w tych opowiadaniach pokazała swój niezwykły kunszt pisarski. Dostrzegło to wielu uznanych krytyków literackich. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że ta niewielkich rozmiarów książka będzie lekką lekturą. Jednak nic bardziej mylnego. Dąbrowska wszystkie swoje opowiadania poświęca mieszkańcom Rusocina. Opisywane historie są niezwykłą wiwisekcją stosunków społecznych panujących w majątku. To właściwie wnikliwa analiza tego zamkniętego świata. Chociaż majątek był niewielki i być może mało znaczący, to dla bohaterów każdego z opowiadań był całym światem. Tu się rodzili. Tu mieszkali, ciężko pracując i zmagając się z przeciwnościami losu. Ziemia, na której tak się trudzili, miała być także miejscem ich wiecznego odpoczynku po śmierci.

Bez wątpienia to, co wyróżnia te teksty, to język. Maria Dąbrowska pisze w sposób niezwykle zajmujący czytelnika. Już w pierwszym opowiadaniu wprowadza nas w świat swoich bohaterów. Kim są? To przede wszystkim służba folwarczna, najbiedniejsi z biednych. Nie mają własnej ziemi, o której nie przestają marzyć. Całkowicie zależni są od „pana”. Mleczarz, stróż, fornal, owczarz, ksiądz, dziedzic – wszyscy oni tworzą niejako system naczyń połączonych. Chociaż każdy żyje w swoim świecie, to każdy jest w jakiejś mierze zależny od innych. Właśnie te relacje, przeżycia, tęsknoty i pragnienia są tematem każdego z opowiadań. Autorka w swoich tekstach uchwyciła ową rzeczywistość wiejską początku XX wieku. Przede wszystkim niczego nie idealizuje, ale też niepotrzebnie nie demonizuje. Można by powiedzieć, że życie każdego z bohaterów jest wystarczająco skomplikowane.

Wszystko to zostało opisane niezwykle barwnym językiem. Bohaterowie mówią gwarą, na kartach książki pełno jest ludowych przyśpiewek, zwyczajów i tradycji – czasem wydaje się, że czytamy niemal reportaż. Właśnie to jest niezaprzeczalnym atutem „Ludzi stamtąd” – w swoich tekstach Dąbrowska uchwyciła świat, który za kilka lat miał odejść w niebyt.

Problemy, z którymi mierzą się bohaterowie, brzmią jednak zaskakująco aktualnie. Czyż jednak nie są przynależne ludziom wszystkich epok i wszystkich stanów? Alkoholizm, niechciana ciąża, żałoba po śmierci ukochanego, choroba, poczucie osamotnienia. Dodatkowo ówczesne normy obyczajowe jeszcze potęgowały poczucie osamotnienia.

Nie chcę zdradzać fabuły poszczególnych opowiadań. Napiszę tylko, że „Ludzie stamtąd. Cykl opowieści” to lektura bez wątpienia warta naszego czasu. Polecam ją szczególnie wszystkim miłośnikom „Nocy i dni”. Maria Dąbrowska pokazuje, że słusznie nazywana jest jedną z najwybitniejszych polskich powieściopisarek.

Wojciech Sobański