Powrót króla. Bitwa o Afganistan 1839-42

Fortuna kołem się toczy, chciałoby się powiedzieć. Szkocki historyk zabiera czytelników do Afganistanu, najechanego … i opuszczonego przez Brytyjczyków 180 lat temu. Jednak czyni to w sposób taki, że trudno się oderwać od lektury. Wspomaga się cytatami, ale wyłącznie spośród źródeł z epoki, przede wszystkim naocznych świadków i uczestników.
Na wstępie otrzymujemy dramatis personae, począwszy od afgańskich szachów i wezyrów oraz ich rodzin, poprzez aktorów strony brytyjskiej i … rosyjskiej. Wśród tych ostatnich najwybitniejszą postacią jest Jan Prosper - alias Iwan Wiktorowicz - Witkiewicz, zesłaniec z Litwy, multilingwista i rosyjski szpieg w Azji Środkowej. Wymieniony (bez nazwiska) także w biografii Humboldta oraz bohater powieści Andrzeja Brauna „Wallenrod”, gdzie jest opisane (jak i w omawianej książce) jego spotkanie z rodakiem autora i angielskim odpowiednikiem Polaka – Alexandrem Burnesem. To pozwala zapoznać się i oswoić przede wszystkim z bohaterami afgańskimi z rodów Sadozai i Barakzai i angielskimi politykami i oficerami, co ułatwia dalszą lekturę. Nawiasem mówiąc słowniczek też powinien był znaleźć się na początku, a nie na końcu.
Autor wtajemnicza nas w faktyczne powstanie Afganistanu, czyli Chorasanu, powstałego z terytoriów etnicznie pasztuńskich oraz części odebranej Persji czy Uzbekom po upadku państwa Wielkich Mogołów. Teren ten, jak w XX wieku i później stał się polem rozgrywek możnych tego świata. Wówczas Rosji i Wielkiej Brytanii, później ZSRR i znów Rosji oraz USA. I co najciekawsze, ci na poły „dzicy”, a na pewno biedni i fanatyczni afgańscy górale poradzili sobie ze wszystkimi potęgami, które mogły je pokonać, ale nie podbić.
Brytyjską inwazję z osadzeniem wygnanego władcy poprzedziła dyplomatyczna rozgrywka, część tego co Anglicy nazwali „Wielką grą” a Rosjanie „Turniejem cieni”, w której brał kluczowy udział nasz rodak i wspomniany Szkot Burnes.
Łatwiej jest okraść ogród niż go uprawiać i utrzymać, o czym przekonało się największe imperium ówczesnego zachodniego świata, a jak wynika z książki kolos na glinianych nogach. Świadczą o tym „sukcesy” brytyjskiej dyplomacji oraz ich wojsk w czasie inwazji i odwrotu.
Tę część książki czyta się jak powieść przygodową oraz naturalistyczny manifest antywojenny. Nie ma żadnych rycerskich potyczek, jest przemoc, gwałty, masakry, przekupstwo oraz zawodowi oszuści, zdrajcy, wiarołomcy i rozbójnicy w mundurach obu armii. Bolą losy tych, którzy uwierzyli Brytyjczykom oraz tych, którzy robili wszystko, by uniknąć przelewu krwi. Autor nie byłby praktycznym i merkantylnym synem Albionu, gdyby nie wyliczył kosztów przedsięwzięcia i … nie uświadomił jego skutków dla dalszej polityki imperialnej.
Modelowa książka historyczna.

Fortuna kołem się toczy, chciałoby się powiedzieć. Szkocki historyk zabiera czytelników do Afganistanu, najechanego … i opuszczonego przez Brytyjczyków 180 lat temu. Jednak czyni to w sposób taki, że trudno się oderwać od lektury. Wspomaga się cytatami, ale wyłącznie spośród źródeł z epoki, przede wszystkim naocznych świadków i uczestników.
Na wstępie otrzymujemy dramatis...

Świetna książka, niesamowicie na czasie i zapowiadająca dokładnie czego doświadczyliśmy w sierpniu 2021. Napisana również w taki sposób, że czyta się ją jak rasową powieść.

Świetna książka, niesamowicie na czasie i zapowiadająca dokładnie czego doświadczyliśmy w sierpniu 2021. Napisana również w taki sposób, że czyta się ją jak rasową powieść.

Historia lubi się zabawnie powtarzać. W 1841 roku brytyjska Kompania Wschodnioindyjska wynegocjowała w Kabulu ewakuację własnych wojsk nieskutecznie walczących z afgańskimi powstańcami, nie zważając na dalsze losy zainstalowanego przez nie władcy. Zmarnotrawiono wiele tysięcy ofiar i wydanych milionów funtów, by w gruncie rzeczy przywrócić status quo sprzed inwazji. Brzmi znajomo prawda?

Ta błyskotliwie napisana pozycja podkreśla wiele analogii XIX-wiecznej wojny kolonialnej ze współczesnymi nam interwencjami w Afganistanie i Iraku. Jednocześnie czyni to nienachalnie, wręcz podprogowo. Fatalne przygotowanie wywiadowcze, kłamstwa propagandowe, niezrozumienie realiów Afganistanu, podejmowanie decyzji w oparciu o myślenie życzeniowe - mimo upływu lat i postępu technologicznego niewiele się zmieniło, a decydenci popełniają te same błędy.

Mimo współczesnych odniesień to przede wszystkim znakomita książka historyczna, z potężną bibliografią, obejmującą nie tylko relacje brytyjskie, ale i afgańskie, czy rosyjskie. Oczywiście pojawia się wątek polski - sporo miejsca poświęcono tu postaci Iwana Witkiewicza. "Powrót króla" pomaga również lepiej pojąć realia samego Afganistanu. To wciąż kraj, w którym każdorazowa seria wrogich zwycięstw skłania do przejścia na jego stronę, najwierniejsi stronnicy znienacka zmieniają sojusze, a więzi rodowe i plemienne znaczą więcej niż interes państwowy. Lektura obowiązkowa dla osób zainteresowanych tamtym regionem.

Historia lubi się zabawnie powtarzać. W 1841 roku brytyjska Kompania Wschodnioindyjska wynegocjowała w Kabulu ewakuację własnych wojsk nieskutecznie walczących z afgańskimi powstańcami, nie zważając na dalsze losy zainstalowanego przez nie władcy. Zmarnotrawiono wiele tysięcy ofiar i wydanych milionów funtów, by w gruncie rzeczy przywrócić status quo sprzed inwazji. Brzmi...

Ostatnio mam wielkie szczęście czytania książek niesamowitych, i ta pozycją taką się okazała. Sięgałem do niej z dystansem - no bo po cóż mi wiedza na temat nie znanego mi epizodu z historii powszechniej, która na dodatek liczy 600 stron; po cóż się koncentrować na tak małym epizodzie. Początek książki trochę potwierdził mój sceptycyzm: dużo postaci w dodatku o arabskich albo hinduskich nazwiskach, miejsca, miejscowości, wydarzenia; gubiłem się w tym bardzo, ale z czasem do tego przywykłem i ogromnie urzeczony jestem narracją prowadzoną przez autora. Reportaż historyczny to teraz to co chciałbym czytać.

Ostatnio mam wielkie szczęście czytania książek niesamowitych, i ta pozycją taką się okazała. Sięgałem do niej z dystansem - no bo po cóż mi wiedza na temat nie znanego mi epizodu z historii powszechniej, która na dodatek liczy 600 stron; po cóż się koncentrować na tak małym epizodzie. Początek książki trochę potwierdził mój sceptycyzm: dużo postaci w dodatku o arabskich...

Istotę tej historii najlepiej oddaje zdanie: "U szczytu potęgi Imperium Brytyjskiego, gdy Brytyjczycy sprawowali największą w swoich dziejach kontrolę nad światową gospodarką i gdy wszędzie na świecie tradycyjne armie tubylcze były masakrowane przez kolonialne armie krajów uprzemysłowionych, doszło do rzadkiego przypadku całkowitego upokorzenia kolonialistów." Do tego smaczki Orientu, menażeria postaci mniej czy bardziej niezwykłych, a w tym polski akcent - Jan Prosper Witkiewicz, postać godna osobnego opracowania. Polecam nie tylko miłośnikom historii.

Istotę tej historii najlepiej oddaje zdanie: "U szczytu potęgi Imperium Brytyjskiego, gdy Brytyjczycy sprawowali największą w swoich dziejach kontrolę nad światową gospodarką i gdy wszędzie na świecie tradycyjne armie tubylcze były masakrowane przez kolonialne armie krajów uprzemysłowionych, doszło do rzadkiego przypadku całkowitego upokorzenia kolonialistów." Do tego...

Bogaty zapis aroganckiej polityki imperium brytyjskiego w Afganistanie z lat 1839-1842 zakończonej ruiną i nie tylko.

Nie tylko, ponieważ autor wiele miejsca poświęcił na wyjaśnienie genezy Wielkiej Gry. Początkowa partia książki wydaje się dość rozwlekła i przebijałem się przez tekst z niejakim mozołem. Może zbyt wiele wątków, może zbyt sztywno literacko. Potem jest dużo lepiej, choć mimo opisywanych tak bardzo przejmujących wydarzeń, niektóre fragmenty nie porywają. Za to wiedzy tu bardzo dużo.

Autor cytuje sporo źródeł. Miałem czasem odczucie, że tracił w tym umiar. Bez cytatów książka byłaby na pewno sporo chudsza. W każdym razie na pewno byłaby też uboższa. Źródła spowalniają narrację, ale dają szansę wypowiedzi świadkom wydarzeń lub spisującym dzieje Afgańczyków rdzennym autorom. Ot tak oczywistość. Zatem to bardziej zaleta...

Odniosłem wrażenie, że historyk stara się być obiektywny w maksymalnym stopniu. Kiedy mu się to raz nie udało, błąd wytknęli tłumacze.

Jeśli ktoś chce poznać wydarzenia z pierwszej wojny brytyjsko-afgańskiej, podane z kronikarską dokładnością, znajdzie tu rewelacyjne kompendium wiedzy. Jeśli zaś pragnie więcej dramatyzmu, który podszyty jest bezlitosną kpiną z Brytyjczyków i żartami, polecam Flashmana. Ale tylko w oryginale. Nie w polskim fatalnym tłumaczeniu.

Bogaty zapis aroganckiej polityki imperium brytyjskiego w Afganistanie z lat 1839-1842 zakończonej ruiną i nie tylko.

Nie tylko, ponieważ autor wiele miejsca poświęcił na wyjaśnienie genezy Wielkiej Gry. Początkowa partia książki wydaje się dość rozwlekła i przebijałem się przez tekst z niejakim mozołem. Może zbyt wiele wątków, może zbyt sztywno literacko. Potem jest dużo...

"Powrót króla" nie jest kontynuacją szóstej części „Władcy Pierścieni”*** Johna Ronalda Reuela Tolkiena, ale.... jest równie znakomity.
To historia „Wielkiej Gry” (jak nazywają te wydarzenia historycy), pomiędzy wywiadami rosyjskim i brytyjskim oraz zapis wydarzeń sprzed ponad 150 lat, które mają swoją kontynuację w obecnych czasach.
To czteroletni wycinek historii Afganistanu. Państwa, które ma teoretycznie ponad 2000 lat, ale jedynym okresem, w którym można uznać istnienie jakiejkolwiek formy podmiotowości tego kraju jako państwa sensu stricte, są czasy rządów dynastii Timurydów w XV wieku. Tak naprawdę, jest to zarazem jedyny okres, w którym nastąpił rozwój gospodarki i kultury afgańskiej.
Ze „światowych nowinek”, tą, która przyjęła się na tym terenie w sposób trwały jest..... islam, który pojawił się razem z arabskim kalifatem w wieku VII.
Nie liczę oczywiście nowoczesnej broni, której plemiona afgańskie potrafią używać w sposób odwrotnie proporcjonalny do zdolności wytwarzania czegokolwiek (poza opium i haszyszem rzecz jasna).
Dodatkowo – mieszanka narodowościowa, składająca się głownie z Pasztunów, Tadżyków, Hazarów i Uzbeków, z niewielką domieszką Aimaków, Turkmenów, Persów i Beludżów jest mocno wybuchowa.
Jeżeli dodamy jeszcze podziały klanowe, poczucie godności, zemstę rodową traktowaną jak, tu cytat z książki „amatorska liga krykieta na angielskiej prowincji” oraz mentalność renesansowych książąt włoskich, gdzie podpisanie porozumienia było już zaczątkiem zdrady, to otrzymamy codzienność Afganistanu, która nie zmieniła się po dzień dzisiejszy.
Przyczynkiem do rozpoczęcia "Wielkiej Gry" była waśń rodowa pomiędzy rodem Sadozai (przez trzy pokolenia władców Afganistanu), a rodem Barakzai, z którego wywodził się wielki wezyr Fateh Chan.
I jak to w bajkach tysiąca i jednej nocy bywa, wezyr był nielojalny, pozwolił sobie poswawolić z kobietami z haremu Sadozai w Heracie, za co został oślepiony, oskalpowany, torturowany i zabity.
A to już całkiem solidny powód do wojny plemiennej.

Sytuacja w Afganistanie budziła zainteresowanie wśród Brytyjczyków, głównie wśród establishmentu Kompani Wschodnioindyjskiej.
Ludzie pełniący wysokie funkcje w tym gigantycznym przedsiębiorstwie, byli graczami na ogromną skalę.
Jeżeli dołożyć do tego ich silną rusofobię oraz analizę książki „An Account of the Kingdom of Caubul” to do działań militarnych już niedaleko.
Mimo, że autor książki - Mountstuart Elphinstone, zwierzchnik poselstwa brytyjskiego do Afganistanu, nigdy w Kabulu nie był, a najdalsza jego podróż zakończyła się w Peszawarze, to jego publikacja miała bardzo istotny wpływ na postrzeganie sytuacji w regionie.
Tezy zawarte w tym znakomitym i wpływowym dziele na temat sytuacji w Afganistanie, całkowicie pokrywały się z tym, co myśleli główni rozgrywający w Kompani Wschodnioindyjskiej. Potrzebni byli do tego jednak Rosjanie, którzy nie mieli żadnych planów dotyczących obszarów Afganistanu, ponieważ koncentrowali się na działaniach w Azji Środkowej.
Po lekturze francuskiego tłumaczenia "An Account of the Kingdom of Caubul” ludzie z otoczenia Imperatora Wszechrusi doszli do wniosku, że przedstawione tam argumenty są słuszne, a potencjalne zyski spore, więc postanowili posłuchać szkockiego eksperta i włączyć się do działań.

W „Powrocie króla. Bitwa o Afganistan 1839-42” znajdziecie również polski akcent.
Głównym rozgrywającym "Wielkiej Gry" na szczeblu polowym był Jan Prosper Witkiewicz, Polak rodem z Wilna. Jako 16-latek, działał czynnie w organizacji niepodległościowej „Czarni Bracia”, za co został przez carskie władze pozbawiony tytułu szlacheckiego i zesłanyna azjatyckie stepy, gdzie miał służyć w armii rosyjskiej w stopniu szeregowego, bez prawa do awansu. Ponadprzeciętna inteligencja, pęd do wiedzy oraz duże zdolności językowe (władał m.in. kazachskim i perskim) zmieniły jego los. Został zauważony przez dowódcę twierdzy w Orsku.
Po spotkaniu z wybitnym niemieckim podróżnikiem, Alexandrem von Humboldtem, zaczął robić karierę w carskiej administracji wojskowej. Von Humboldta zadziwiło to, że w Kazachstanie spotkał swoją najnowszą książkę i bardzo chciał poznać osobę, która ją czytała. Był to oczywiście Iwan Wiktorowicz Witkiewicz, który był posiadaczem wszystkich dzieł tego znamienitego Niemca. Podróżnik napisał list do hrabiego Pawła Suchtelena, który to awansował Polaka do stopnia podoficerskiego, przeniósł do pułku kozaków orenburskich mianował adiutantem i zatrudnił w Wydziale do Spraw Kirgizów.

Nie chcę zdradzać więcej szczegółów, bo książka napisana przez Szkota (któż inny odróżni Szkota z gór, od Szkota z nizin :-D, a takie postacie są również bohaterami Wielkiej Gry ) jest wybitna.
Niezmiernie rzadko udaje się komukolwiek napisać książkę historyczną, bazującą tylko na faktach i tłumaczonych z wielu języków oryginalnych dokumentach z epoki, którą czyta się jak powieść Fredericka Forsytha z jego najlepszych lat.
Napisany z dużą swadą i typowym brytyjskim złośliwym i ironicznym poczuciem humoru "Powrót króla. Bitwa o Afganistan 1839-42" ma jeszcze jedną zaletę, której przecenić nie sposób.
Pokazuje nie tylko samą historię Afganistanu, czy jednej z rozlicznych wojen, jakie tam toczono.
Odnosi się również do teraźniejszości.
Sindhijscy bankierzy z Śikaputu nadal finansują wojny oraz handlują bronią, mentalność Afgańczyków się nie zmieniła, a kolejnemu okupantowi zadają niezmiennie to samo pytanie.
Po raz pierwszy pojawiło się ono na kartach historii, kiedy zadano je angielskiemu szpiegowi (głównemu przeciwnikowi Witkiewicza) Alexandrowi Burnesowi.
Lokalny władca z afgańskiego Kalatu (miasto w północno-wschodnim Afganistanie) Mehrab Chan w 1839 roku podczas spotkania, na którym Burnes zabiegał o jego pomoc powiedział:

”Wprowadziliście do naszego kraju wojsko. Ale jak zamierzacie je wyprowadzić?”

William Dalrymple usłyszał dokładnie to samo pytanie od pasztuńskiego adwokata broniącego członków Al-Kaidy podczas pisania książki w.... 2003 roku.

***
Tytuł "Powrót króla" nosi także trzeci tom powieści o świecie Śródziemia, autorstwa J.R.R. Tolkiena

"Powrót króla" nie jest kontynuacją szóstej części „Władcy Pierścieni”*** Johna Ronalda Reuela Tolkiena, ale.... jest równie znakomity.
To historia „Wielkiej Gry” (jak nazywają te wydarzenia historycy), pomiędzy wywiadami rosyjskim i brytyjskim oraz zapis wydarzeń sprzed ponad 150 lat, które mają swoją kontynuację w obecnych czasach.
To czteroletni wycinek historii...

Zdecydowanie warto. Autor wykonał niesamowita pracę. Książka przybliża mało znaną historię z odległego zakątka świata.

Zdecydowanie warto. Autor wykonał niesamowita pracę. Książka przybliża mało znaną historię z odległego zakątka świata.

Słowa uznania dla autora za wielki trud włożony w napisanie tej pracy. Podróż po Afganistanie, odwiedzanie pól bitew czy poszukiwanie materiałów do książki w chwili kiedy akurat po raz kolejny w tym kraju trwała wojna z pewnością były bardzo trudne. Relacje brytyjskich oficerów i cywilów, materiały archiwalne zgromadzone w Indyjskim Archiwum Państwowym, afgańskie kroniki, czy wreszcie wspomnienia tytułowego króla, czyli Szacha Szudży sprawiają, że język w książce jest niezwykle barwny i urozmaicony. Nawet wykłuwanie oczu jest u Szkota opisane poetycko. Akcja książki opiera się na Szachu Szudży, który po porażce w bitwie pod Nimlą w 1809 roku musiał uciekać z Afganistanu i zdać się na łaskę Brytyjczyków. Po trzydziestu latach, przy czwartej próbie powrotu, w końcu król powrócił do Kabulu. Polskich czytelników z pewnością zainteresuje wątek szlachcica z Wilna, Iwana Witkiewicza, który wraz z sir Alexandrem Burnesem, rozpoczęli to, co Anglicy nazywają "Wielką Grą" a Rosjanie "Turniejem Cieni". Dyplomatyczne i szpiegowskie przepychanki wywołały w Londynie taki strach przed Rosjanami, że wraz z szachem do Kabulu wkroczyły wojska brytyjskie, co później doprowadzi do wybuchu powstania i kompromitacji Brytyjczyków. Książka dobrze opisuje działania militarne podczas wojny, pokazuje także życie codzienne Brytyjczyków w Kabulu, poznajemy mentalność i kulturę plemion afgańskich. Książka ta jest więc nie tylko dla historyków, ale także dla tych, którzy lubią tematykę szeroko pojętego Wschodu. Przy okazji zawsze można się pośmiać z ignorancji Brytyjskich urzędników i dowodców.

Słowa uznania dla autora za wielki trud włożony w napisanie tej pracy. Podróż po Afganistanie, odwiedzanie pól bitew czy poszukiwanie materiałów do książki w chwili kiedy akurat po raz kolejny w tym kraju trwała wojna z pewnością były bardzo trudne. Relacje brytyjskich oficerów i cywilów, materiały archiwalne zgromadzone w Indyjskim Archiwum Państwowym, afgańskie kroniki,...

Fantastyczna lektura. Choć to książka historyczna, czyta się ją zupełnie jak powieść sensacyjną - w dobrym znaczeniu tego słowa. Dzieło przybliża historię dalekiego i egzotycznego kraju tak, jakby był starym sąsiadem.

Uderzające są też podobieństwa do historii najnowszej Afganistanu - nie wiem czy jest to przez autora zamierzone, czy też jest to po prostu naturalna analogia.

Polecam każdemu historiofilowi, jak również osobom po prostu zainteresowanym bliższym zrozumieniem tego regionu świata.

Fantastyczna lektura. Choć to książka historyczna, czyta się ją zupełnie jak powieść sensacyjną - w dobrym znaczeniu tego słowa. Dzieło przybliża historię dalekiego i egzotycznego kraju tak, jakby był starym sąsiadem.

Uderzające są też podobieństwa do historii najnowszej Afganistanu - nie wiem czy jest to przez autora zamierzone, czy też jest to po prostu naturalna...