Generał Władysław Anders jest postacią tragiczną i symbolem. Wzięty do niewoli w kampanii wrześniowej, wywieziony do ZSRR, uniknął Katynia, by po inwazji Niemiec na ZSRR zacząć formować polską armię z zesłańców. Ci co "zdążyli do Andersa" zostali ewakuowani przez Persję na Bliski Wschód, a wojnę skończyli we Włoszech. Zostali ogłoszeni faszystami, wrogami Polski i większość nigdy nie wróciła do ojczyzny. Ci co do Andersa nie zdążyli zasilili komunistyczne wojsko pod dowództwem pułkownika (potem generała) Berlinga i stali się podporą komunistycznego systemu.

O II wojnie światowej pisze się bardzo wiele. Znamy szlak bojowy II Korpusu Polskiego gen. Andersa, znamy wojenne losy rodzin, z których część do Andersa zdążyła, a część nie. Jednak mało wiemy o dalszych losach samego generała, poza tym, że stał się znienawidzonym przez komunistów symbolem. Dlatego miałem nadzieję, książka "Władysław Anders. Życie po Monte Cassino" uzupełni te luki w mojej wiedzy. Nic z tego.

Jest to wznowienie książki, która ukazała się w Londynie małym nakładem w 1991 r. Autorka odwiedziła wielu wciąż żyjących w tamtych latach andersowców i rozmawiała z nimi. Wśród nich znaleźli się m.in. Jerzy Giedroyć czy Gustaw Herling-Grudziński, ale także rodzina generała, jego adiutanci, personel medyczny II Korpusu i żołnierze. I mógłby z tego powstać naprawdę fenomenalny materiał.

Niestety otrzymujemy trzysta stron opowieści o tym, jak to autorka jeździ w poszukiwaniu andersowców po świecie. Opisuje nam dzielnice Londynu, w których mieszkają byli żołnierze II Korpusu, rozwodzi się nad Montrealem, wciska obszerny fragment zachwytów nad paryską "Kulturą" czy wreszcie szczegółowo opisuje jak to gwarzy sobie z weteranami na temat sytuacji politycznej w Polsce w latach 90. i gada o "dupie Maryny".

Nawet gdy wreszcie rozmowa (a tym samym narracja książki) schodzi wreszcie na tematy Andersa, a jest to zaledwie około połowy objętości książki, to znaczna część tych wspomnień dotyczy okresu wojny. Jasne, tajemnicza sprawa Jerzego Klimkowskiego, adiutanta Andersa skazanego za szpiegostwo czy konflikt między "łagiernikami" i "londyńczykami" to sprawy ciekawe. Ale nie o tym miała być ta książka.

O powojennym życiu Andersa jest naprawdę niewiele. Głównie na samym początku, gdy autorka przytacza wspomnienia drugiej żony generała. A i wtedy ukazane jest to głównie w kontekście "polskiego piekiełka" emigracyjnego Londynu.

Do tego przyjęty przez autorkę sposób narracji utrudnia śledzenie głównego wątku. Autorka nie pisze chronologicznie, nie opisuje po kolei różnych wątków życia Andersa. Poszczególne rozdziały to po prostu opisy spotkań z kolejnymi andersowcami, którzy czasem opowiadają o różnych rzeczach, czasem o tym samym, czasem o generale, czasem o własnym życiu.

Dodatkową wadą książki jest fakt, że by połapać się we wszystkich wątkach trzeba dysponować naprawdę niezłą znajomością polityki rządu londyńskiego w czasie II wojny światowej oraz stosunków wśród powojennej emigracji londyńskiej.

Oczywiście książka nie ma samych wad. Nie można jej nic zarzucić warsztatowo czy stylistycznie, wspomnienia Giedroycia czy Grudzińskiego też były miłym bonusem. I gdyby ta książka nosiła tytuł "Andersowcy", a nie "Władysław Anders" pewnie bym się jej tak nie czepiał. Niemniej jednak czuję się trochę jak ktoś, kto poszedł na Metallicę, a dostał Korna. Niby też ciężko grają i w innych okolicznościach chętnie bym posłuchał, ale nie na to się pisałem.

Książka na pewno spodoba się osobom interesującym się dziejami polskiej powojennej emigracji. Jednak czytelnicy zainteresowani postacią generała Andersa niech lepiej sięgną do innych pozycji.

Krzysztof Krzemień