Pisanie językiem faktów jest trudne. Trzeba gdzieś postawić granicę między powiedzeniem wszystkiego a wybraniem tylko tego, co ważne. A przecież selekcja już świadczy o tym, że część procesu zadzieje się poza nami. I może to wpłynąć na naszą końcową interpretację. Gdzieś jednak granicę trzeba postawić i najwyraźniej zdać się musimy na relacjonującego. Zaufać jego doświadczeniu i zdolnościom przeprowadzenia fachowej selekcji informacji.

„Ptaki krzyczą nieustannie” Beaty Dżon-Ozimek i Michała Olszewskiego to biografia niemieckiego ornitologa Gunthera Niethammera. Z niezwykłą reporterską dokładnością autorzy relacjonują jego losy praktycznie dzień po dniu. Obserwujemy więc okres dzieciństwa i dorastania, czas spędzony jako wartownik w KL Auschwitz oraz lata po II wojnie światowej, kiedy to próbował zapomnieć o obozowych doświadczeniach. Istotną część stanowią oczywiście opisy ptaków, jednak wiem, że nie każdemu one podpasują. Z jakiegoś powodu te skrzydlate stworzenia uchodzą za mało interesujące.

Zacznę chyba od najważniejszego aspektu tej książki – ogrom włożonej pracy robi kolosalne wrażenie. Wszystko, co było do znalezienia, zostało z całą pewnością przez autorów dostrzeżone, przeczytane i przeanalizowane. Biografia Gunthera Niethammera zachwyca ilością szczegółów i powiązań. Dzięki temu otrzymaliśmy nie tylko dzieło kompletne, ale i osadzone w odpowiednim kontekście. Dygresje są we właściwych miejscach, dzięki czemu fakty nabierają dodatkowego znaczenia. I ułatwiają zrozumienie niektórych decyzji ornitologa.

Z drugiej strony jest coś absolutnie fascynującego w czytaniu książki pozbawionej opinii. Cała praca interpretacyjna jest przerzucona na czytelnika. Cieszy mnie to, gdyż nie jestem osobą, która lubi jakąkolwiek formę narzucania zdania. Zdecydowanie bardziej preferuję sytuację, kiedy mam możliwość poznania faktów i podjęcia samodzielnej decyzji o ich znaczeniu. Przekłada się to również na interesującą dyskusję ze znajomymi po lekturze.

Dzięki temu fragmenty książki opowiadające o dzieciństwie Niethammera są niezwykle istotne. Autorzy przybliżają nam nie tylko, jak wychowywany był Gunther, ale i czym żyły Niemcy w tym okresie. Można powiedzieć, że był dzieckiem swoich czasów i swojego kraju, ale wojskowo-fabryczne wychowanie sprawiło, iż w obliczu wojny chciał iść na front. Uważał to za patriotyczny obowiązek. Wszyscy wiemy, jak potoczył się ten światowy konflikt, wiemy, jaką cenę musieli zapłacić okupanci. I o tej cenie w książce Dżon-Ozimek i Olszewskiego również jest sporo wspomniane.

Nie wiem, czy książka powstała z powodu ornitologicznych sympatii Michała Olszewskiego, jednak wybór bohatera jest zaiste intrygujący. Wykształcony i wrażliwy ornitolog trafia jako wartownik do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Jest w tym coś niecodziennego i szokującego. Z jednej strony Gunther ucieka na pola i łąki, aby obserwować ptaki, a z drugiej tuż obok mordowani są ludzie, a dym z krematoriów gryzie w gardło. I chociaż doskonale wiemy, czego dopuszczali się Niemcy, to jednak fragmenty o mordowaniu niewinnych wciąż budzą szok i gniew.

Zachęcam was do zmierzenia się z tym wyzwaniem. Bo jednak „Ptaki śpiewają nieustannie” to książka trudna i wymagająca. Nie tylko ze względu na tematykę, ale i ilość faktów, które trzeba przeanalizować. A wynik tej pracy wcale nie musi być oczywisty. W końcu ktoś może stwierdzić, że Gunther miał pecha i znalazł się w złym miejscu i w złym czasie. Ktoś inny powie, że nie poniósł wystarczającej kary. Czy to będzie znaczyło, że był winny? Czy mógł zrobić coś więcej?