Jarosław Dudek

Ze względu na poruszany temat bardzo ciekawa książka. Autor opisuje dzieje wschodniej Europy, w okresie po najazdach Hunów do około roku 1000, o tyle jest to ciekawa pozycja, że opisuje dość zapomniane i słabo zbadane obszary i okresy historii Europy a bez tego fragmentu historii nie da się zrozumieć dziejów pozostałej części Europy. Mało zdajemy sobie sprawę, że bez zatrzymania niszczycielskiej wędrówki ludów z centralnej Azji do Europy, państwa w Europie: południowej, środkowej a nawet w zachodniej nie miałyby tych kilkuset lat na okrzepnięcie i zorganizowanie się przed kolejnymi falami najazdów. Jednym z tych Państw które stabilizowały sytuację społeczno-polityczno-gospodarczą na Euroazjatyckim stepie było Państwo Hazarów. Awarowie tak jak Hazarowie byli ludem Tureckim i po ich najeździe (Awarów) uspokoiła się wędrówka ludów z Azji do Europy. Jedyne dwa większe najazdy "barbarzyńców" na Europę w tym czasie to najazdy Bułgarów a później Węgrów i obie te wędrówki były powiązane z sytuacją w Kaganacie Hazarskim. Mało wiemy o tym państwie a to dziwi, bo było to swojego czasu imperium o znaczeniu ponad regionalnym. Kaganat był silnym Państwem, skoro mógł przez wieki opierać się Kalifatowi Bagdadzkiemu, czego nie udało się wielu "silnym" Państwom, jak np.: Persji, Wizigotom, czy też państwom Azji Środkowej, a nawet w pewnej mierze Bizancjum. Do tego autor dość szczegółowo, na ile pozwala obecny stan wiedzy opisuje życie gospodarcze i tu kolejne zaskoczenie, bo okazuje się, że skąd inąd brutalni władcy Kaganatu byli dość kosmopolityczni i włączali do swojej struktury politycznej podbite narody, a w miastach Hazarów, żyli obok siebie ludzi różnych religii. Ciekawie przedstawiają się tez relacje międzynarodowe jakie utrzymywali władcy Hazarów, to jest kolejny dowód na to ze Świat stał się globalny już wieki temu, a to że my o tym nie wiedzieliśmy, nie znaczy że tego nie było... Tak więc książka warta przeczytania ze względu na to, że uzupełnia wiedzę, oraz pozwala zrozumieć pozostałą cześć historii Europy, zwłaszcza, że bez "wytchnienia" od najazdów (co zapewniło stabilne i silne państwo Hazarów) obecne państwa Europejskie nigdy nie rozwinęły by się na gruzach Rzymu, albo miałby znacznie trudniejszą drogę do budowy państwowości. I tym kontekście Hazarowie już wieki temu nieświadomie stali się "przedmurzem" Europy.