Aleksandar Zograf

Komiks kupiony i przeczytany na fali fascynacji Bałkanami. Nietypowy, albowiem bardziej do czytania, niż oglądania. Bez tekstu większość rysunków byłaby raczej niezrozumiała. Nie jest to bowiem ani powieść graficzna, ani graficzna adaptacja literatury, ani też komiks akcji. Autor, z punktu widzenia mieszkańca prowincjonalnego serbskiego Panceva, pokazuje nam rozpad najpierw Wielkiej Jugosławii, a potem tej małej, złożonej już tylko z Serbii i Czarnogóry. Akcjas – o ile tak można ją nazwać – rozgrywa się pomiędzy 1991 a 2001 rokiem. Trudno oczekiwać po serbskim autorze stuprocentowego obiektywizmu w ocenie walk w Chorwacji lub Bośni, ale pokazuje on przede wszystkim wpływ tych wydarzeń na sytuację wewnętrzną w Serbii. Wojna zawsze pozwala odwrócić uwagę ludzi od nieudolności w rozwiązywaniu problemów wewnętrznych a poza tym konsoliduje społeczeństwo wokół nacjonalistycznych rządów i partii. Podobnie jak sankcje i blokady. Jak wskazał autor – w ich trakcie serbska opozycja demokratyczne była bezbronna – nie mogła ich popierać, bo działałaby na niekorzyść własnego społeczeństwa, ani protestować przeciwko nim, bo wzmacniałaby autorytarne rządy Milośevića. Warstwę graficzna, aczkolwiek ciekawa, nie dorównuje tekstowej. Ale za to znakomicie ją uzupełnia. Razem tworzą coś, co można byłoby nazwać „publicystyką graficzną”. Komiks nie dla każdego. Zainteresuje przede wszystkim miłośników Bałkanów i socjologii i polityki. Ale w swojej kategorii znakomity.