Adolf Momot

Baśń to jakby – ale nie baśń, bo ze wspomnień utkana. Baśń jednak, bo to powrót do krainy lat dziecięcych, dawno, dawno temu, tuż przed samą wojną 1939 roku, gdzieś w Hamerni pod Biłgorajem. Wiosna, lato, dziecięce marzenia o czapce z daszkiem, o zuchach, wszystko jak w baśni, choć nie w baśni przecież, ale jakby z baśni opisane. O matce, ojcu, wuju, sąsiadach, o weselu, kolegach, bójce o gwizdek, wyprawie na rynek, o maleńkich, dziecięcych sprawach. Pięknie opisane, barwnie opisane, oryginalnie ujęte – wspomnienia z baśniowej krainy a powieść jak nieznana, nie czyta nikt. Szkoda, bo to ładne. „Idę więc i ja ze swoją babką dobrą z dołku do lasu głębokiego na jagody czarne. Kroczy przez piachy hamernickie młodość i starość, przedojrzałość i niedojrzałość człowiecza, idą i rozmawiają o przeszłości starej, wojennej, bandoskiej i o teraźniejszości lepszej jednak trochę. Babka opowiada mi o dawnych czasach, kiedy z wojny wrócił dziadek, więc dziadek wrócił z wojny i koniec. Umarł. Suchoty sobie przyniósł. Babka mówi, że dla niej nadeszła wtedy czarna godzina. Bo sześcioro dzieci drobnych czekało przecież z gębami. I on jeszcze, dziadek, też czekał z gębą, i nie na byle co, lecz na coś zawsze lepszego, bo to lepsze właśnie było dla dziadka lekarstwem, więc miał prawo czekać, miał prawo lekarstwa domagać się dla siebie, miał obowiązek. Babka robiła, co mogła, więcej nawet robiła niż mogła, tak mówi. Gdzie jakiego kota dopadła, gdzie psa jakiego schwytała podstępnie, wszystko szło do baniaka na lekarstwo dla dziadka. Ludzie nazywali babkę hyclową i chowali przed nią koty, a psy wiązali na łańcuchy albo zamykali do komórek, gdy babkę-hycla poczuli w obejściu. Nierzadko opadała już z sił, nie mogła. Wtedy modliła się do Boga Wszechmogącego, żeby zlitował się nad dziećmi drobnymi i żeby zabrał dziadka do siebie – tam będzie dla niego lepiej i dla dzieci drobnych, bo ja – mówi mi babka – nie prosiłam dla siebie przecież, tylko dla nich. No i zlitował się Pan Bóg dobry. Dziadek umarł” (s. 76-77).