Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Wyprawa na San Domingo jest uważana za czarną kartę naszej historii. Dwie polskie półbrygady w sile ponad 5000 żołnierzy wyruszyły tłumić antyfrancuskie powstaniem, z których około 4 tysiące zmarło na żółtą febrę lub zginęło w walkach z rebeliantami. Jan Pachoński, wybitny znawca Legionów Polskich, pokazuje jednak, że historia jak zwykle nie jest czarno-biała, lecz przyjmuje odcienie szarości. Pierwszy rozdział opowiada o San Domingo, wpływie rewolucji francuskiej na sytuację na niej i pierwszych latach powstania antyfrancuskiego. Dwa kolejne rozdziały dotyczą już stricte działań 3. i 2. półbrygady polskiej na wyspie. Zaskakujące zwłaszcza mogą być kulisy wysłania wojsk polskich - sporo żołnierzy skłaniało się ku służbie w koloniach niż we Włoszech. Kolejno omówiono nastroje Polaków, zaokrętowanie, podróż, warunki w jakich przyszło się zmierzyć, taktykę walk kolonialnych, ale przede wszystkim szeroko ujęto działania wojsk polskich w szerszym kontekście działań strategicznych podjętych przez Francuzów. Nie brak tu krwawych i okrutnych fragmentów dotyczących walk, indywidualnych dramatów, masakr jeńców, chlubnych i niechlubnych kart naszego oręża. Interesujące są również trzy kolejne rozdziały, zwłaszcza ten o jeńcach polskich w niewoli brytyjskiej - część z nich przymusowo wcielono do wojsk brytyjskich, a następnie skierowana na Curacao, część trafiła do Wielkiej Brytanii, część na pontony. Kolejno omówiono losy Polaków, którzy bronili wschodniego fragmentu wyspy, trafili na Kubę lub do Stanów Zjednoczonych. Niektóre życiorysy są naprawdę fascynujące, a szczególnie interesujące są korsarskie działania na Karaibach kilku polskich postaci. Ostatni rozdział oraz zakończenie podsumowują wyprawę, Pachoński stara się oszacować polskie straty, przedstawia jeszcze dalsze losy polskich żołnierzy, którym udało się z Karaibów trafić do Francji, prostuje także kilka mitów - na przykład o masowym przechodzeniu Polaków na stronę powstańców. Ciekawe są również aneksy przedstawiające echa wyprawy na Antyle w literaturze i sztuce polskiej oraz biogramy oficerów Legionów Polskich przydzielonych do wyprawy na San Domingo. Książka została wydana w 1979 roku, więc pewnie część rzeczy, zwłaszcza w kwestiach biograficznych i niepewnych losów wielu postaci, wymagałby weryfikacji, ale i tak książka jest wartą polecenia pozycją.