Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Ja wypowiadam się jako Polak i w moim interesie jest, żeby Rosjanie przegrali. (...) Ważne jest to, żeby rosyjskie plany się załamały, żeby mój świat się rozszerzył na wschód. Żeby Rosjanie zostali wypchnięci z Europy i nie mogli przeszkadzać w rozwoju mojego kraju (...), naszego miejsca na świecie, gdzie poszanowana będzie godność ludzka, własność prywatna, gdzie będziemy decydowali o własnym losie. Poszukiwanie słuszności jest tu zbędne. (...) liczy się to, że nie chcemy mieć nad Wisłą russkiego miru.
(...) Polacy mają idealistyczne wyobrażenie, według którego polityka to walka dobra ze złem. (...) my nie wspieramy Ukrainy z pobudek humanitarnych. My ją wspieramy, bo to jest w naszym własnym interesie.

Nigdy nie można mieć stałych przyjaciół ani stałych sojuszników, stałe jest tylko przywiązanie do równowagi. Sojusznik dziś - jest wrogiem jutro. Stąd Brytyjczycy byli nazywani przez ludzi na kontynencie - "perfidnym Albionem". Można powiedzieć: Albionowi nigdy się nie nudzą jego przyjaciele, gdyż tak szybko się zmieniają.

Wszystkie państwa pragną pokoju, ale pragną pokoju, który promuje ich interesy.

Ty może nie chcesz wojny, ale wojna może chcieć ciebie.

Gdzie jest walka o przewagę, tam jest polityka, a polityka nie ma wiele wspólnego z moralnością i niewiele z prawdą, za to sporo z manipulacją i nieustającym poszukiwaniem supremacji.

Prze­cież Pol­ska na­leży do spo­łe­czeń­stwa, czyli do nas wszyst­kich, a nie do po­li­ty­ków, jak by­łoby w ustro­ju feu­dal­nym i pa­try­mo­nial­nym. Po­li­tycy winni być za­le­d­wie na­szymi przed­sta­wi­cie­lami, re­pre­zen­tan­tami na­szych in­te­re­sów, a nie – jak chcą się wi­dzieć – de­miur­gami o nie­ogra­ni­czo­nej spraw­czo­ści, co jest wi­do­czną wadą pol­skiej kul­tury po­li­tycz­nej.

Gdyby po­li­tycy pod­le­gali (...) kon­troli, sku­pia­liby się na dba­niu o spra­wy ważne dla spo­łe­czeń­stwa, o jego pro­duk­tyw­ność i osią­ga­nie wy­so­kiej marży po­cho­dzą­cej z ka­pi­tału i z pracy oby­wa­teli, a nie na to­cze­niu walk frak­cyj­nych o „przy­dział” środ­ków pu­blicz­nych. To on wła­śnie na­daje pol­skiej po­li­tyce cha­rak­ter qu­asi-feu­dalny.

Znamy sławną zasadę leninowskiego „kto kogo?" i wiemy, jak zgodnie z nią, a poza moralnością, funkcjonuje zjawisko społeczne nazywane polityką.

Póź­niej sły­sza­łem od po­li­ty­ków i lu­dzi z ich za­ple­cza: „To nie spo­łe­czeń­stwo bę­dzie de­cy­do­wało o za­ku­pach uzbro­je­nia...”. Taki spo­sób dzia­ła­nia świad­czy o bu­cie lu­dzi, któ­rzy zo­stali wy­brani po to, by po­dej­mo­wać de­cy­zje, ale su­we­re­nem po­zo­staje chyba jed­nak spo­łe­czeń­stwo, praw­da? Po­li­tycy są za­le­d­wie „ku­rie­rami prze­sy­łek” bie­ga­ją­cymi na li­niach prze­sy­ło­wych sił struk­tu­ral­nych, a nie de­miur­gami two­rzą­cymi wła­sne uni­wer­sum.

W do­datku re­forma woj­sko­wo­ści nie spro­wa­dza się by­naj­mniej do za­kupu sprzę­tu, to wła­ści­wie jej po­śled­nia część. Co­raz trud­niej zno­szę fakt, że ważne pro­blemy, zwłasz­cza ta­kie jak klu­czowa re­forma woj­sko­wo­ści Rze­czy­po­spo­li­tej w ob­li­czu trwa­ją­cej wiel­kiej ry­wa­li­za­cji i wojny w Eu­ra­zji, roz­wią­zuje się ma­so­wymi za­ku­pami i wy­da­wa­niem pie­nię­dzy sze­ro­kim ge­stem. Jak można my­śleć, że na tym po­lega re­forma i że to nam wy­star­czy?! A jed­nak ta­kimi wła­śnie to­rami bie­gnie po­kręt­na lo­gika pol­skich elit po­li­tycz­nych.

Naj­wy­raź­niej za­po­mnie­li, że w po­li­tyce po­winno cho­dzić o spra­wy więk­sze: o oj­czy­znę, o bez­pie­czeń­stwo, o re­formę woj­sko­wo­ści, o wiel­ką spu­ści­znę Rze­czy­po­spo­li­tej, o do­bro wspól­ne, o kul­turę stra­te­gicz­ną. Za­po­mi­na­nie o tym to po pro­stu dra­mat, nie tylko nie­od­po­wie­dzial­ność.

(...) by­li­śmy tak zdru­zgo­tani, że za­da­wa­li­śmy so­bie py­ta­nie, czy w ob­li­czu tego, co wi­dzimy w na­szej kla­sie po­li­tycz­nej i in­sty­tu­cjach pu­blicz­nych, za­słu­gu­jemy jako Po­lacy na wła­sne pań­stwo. Prze­cież psuła się osta­tecz­nie po­goda geo­po­li­tycz­na po trzy­dzie­stu la­tach „sło­necz­nej aury” i trze­ba z sie­bie wy­ci­snąć coś wię­cej niż „dzia­ła­nie na au­to­pi­lo­cie” i funk­cjo­no­wa­nie bez ładu i skła­du, jakby wo­kół nie dzia­ło się dla kraju nic nie­bez­piecz­nego.

Uświa­do­mi­li­śmy so­bie, że na­wet gdy­by­śmy nie za­słu­gi­wali na wła­sne pań­stwo, to eu­ro­pej­ska kon­so­li­da­cja, czyli wy­bór „pań­stwa Eu­ropy”, Pol­ski rów­nież nie ocali. W ob­li­czu nad­cho­dzą­cej wojny wi­dać już było, że Eu­ropa nie ma siły geo­po­li­tycz­nej, wła­snego woj­ska, a więc jest po­zba­wiona twar­dych in­stru­men­tów sku­tecz­nych w po­li­tyce mię­dzy­na­ro­do­wej.

(...) pań­stwa eu­ro­pej­skie nie po­tra­fią się do­ga­dać, bo dzie­lą je sprzecz­ne in­te­resy w za­kre­sie tego, jak sko­rzy­stać z ist­nie­ją­cych moż­li­wo­ści wpły­wa­nia na swe geo­po­li­tycz­ne oto­cze­nie. To po­wo­duje, że Pol­ska nie ma za­pa­so­wego roz­wią­za­nia kwe­stii wła­snego bez­pie­czeń­stwa w po­staci od­skoku pod skrzy­dła Unii Eu­ro­pej­skiej w ra­zie za­ła­ma­nia się sys­temu obro­ny i wojny. I wtedy, i te­raz, gdy pi­szę te słowa, nie by­łem pe­wien, czy spo­łe­czeń­stwo ro­zu­mie kon­se­kwen­cje tego stanu rze­czy...

(...) wojna jest tylko si­ło­wym ne­go­cjo­wa­niem ukła­dów po­li­tycz­nych, jak­kol­wiek brzmi to cy­nicz­nie i okrut­nie; i pod­czas wojny czło­wiek ima się róż­nych spo­so­bów, by nie prze­grać. Po­wtó­rzę ko­lejny raz: wojna to spo­sób.

Tak jak po­sia­da­nie ste­to­skopu czy wy­szcze­ki­wa­nie nazw le­ków nie czyni le­ka­rzem, nie za­stąpi stu­diów me­dycz­nych i nie po­zwoli sku­tecz­nie le­czyć cho­rób lub im za­po­bie­gać, tak sa­łatka słow­na o «moż­li­wo­ściach fre­gat», «zdol­no­ściach F-35» czy «ho­ry­zon­cie ra­dio­lo­ka­cyj­nym» nie jest i nie może być po­strze­gana jako de­bata o ce­lach pań­stwa, stra­te­gii ma­ją­cej umoż­li­wić ich osią­gnię­cie czy wresz­cie na­giej sile – ar­mii – bę­dą­cej na­rzę­dziem osią­gnię­cia tych ce­lów.

Go­rące spory o gru­bość pan­ce­rza czoł­gu czy mo­del he­li­kop­tera bo­jo­wego nie za­stą­pią de­baty nad «kon­cen­trycz­nymi krę­gami» Pal­mer­stona.

Spo­łe­czeń­stwo, które bę­dzie te­raz wy­da­wać grube mi­liar­dy na woj­sko, nie zdaje so­bie spra­wy, że nie ma w MON grupy spe­cja­li­stów, która pra­co­wa­łaby wy­łącz­nie nad re­formą woj­ska czy przy­go­to­wy­wała w szcze­gó­łach stra­te­gię woj­skową albo kon­cep­cję wojny z Ro­sją, tak jak by­śmy so­bie tę pracę wy­obra­żali: po­tężne szta­by i bazy da­nych, pro­jek­cje, licz­by, sta­ty­styki, praca w te­re­nie, za­awan­so­wane kon­cep­cje, wza­jemne pod­wa­ża­nie usta­leń, by uzy­skać do­sko­nały efekt lub po­mysł. Nie ma tego.

Po­lacy mają pa­skud­ną ce­chę po­ma­wia­nia swo­ich ro­da­ków, zwłasz­cza wo­bec ob­cych, i po­zy­cjo­no­wa­nia opar­tego na plot­ce i in­sy­nu­acji, a więc „le­wa­ro­wa­nia na pu­stym po­wie­trzu”, a nie na re­al­nym wkła­dzie pracy i osią­gnię­ciach.

Po­lacy in­sy­nu­ują po to, by w swoim mnie­ma­niu osła­bić kon­ku­renta w oczach ko­goś z za­gra­nicy, kto zaj­muje we­dług nich „wyż­szą” po­zy­cję w grze sta­tu­so­wej.

U po­waż­nych lu­dzi za oce­anem, zwłasz­cza z krę­gów zaj­mu­ją­cych się stra­te­gią, in­sy­nu­acja jest trak­to­wana z po­gardą. In­sy­nu­acja to na­sza obrzy­dliwa ce­cha na­ro­dowa. Do tego wielu lu­dzi w Pol­sce my­śli, że tak można ro­bić i jest to ak­cep­to­walne. Za­miast szty­letu – ob­mowa i plot­ka.

Wbrew temu, co czę­sto my­ślą wy­borcy, przy­wódcy po­li­tycz­ni nie są w swoim dzia­ła­niu wolni. Prze­ciw­nie, wple­ceni w sieć za­gra­nicz­nych czy kra­jo­wych uwa­run­ko­wań i pod­da­wani na­ci­skom róż­nych grup in­te­resu, funk­cjo­nują w gma­twa­ni­nie wy­ni­ka­ją­cych z tego na­pięć. One zaś po­wo­dują, że lu­dzie ze szczy­tów wła­dzy za­cho­wują się w okre­ślony, czę­sto wręcz prze­wi­dy­walny spo­sób – wszyst­ko po to, by zdo­być spraw­czość, która umoż­liwi za­ję­cie po­zy­cji na „sa­mej gó­rze”, i aby tę spraw­czość nie­mal za wszel­ką cenę utrzy­mać. Tu ogrom­ne zna­cze­nie ma „dys­try­bu­cja sza­cunku”, de­cy­du­jąca, ja­kie za­cho­wa­nia pro­wa­dzą do osią­gnię­cia przy­wódz­twa.

Pro­ces for­sow­nej mo­der­ni­za­cji ude­rzył w spo­łe­czeń­stwo bar­dzo mocno, ale usta­li­śmy na no­gach i ru­szy­li­śmy do przo­du. Kto wie, czy nie po­ra­dzi­li­śmy so­bie naj­le­piej ze wszyst­kich państw daw­nego RWPG i Ukła­du War­szaw­skie­go... Dużo w tym było cha­osu, wy­cho­dzi­li­śmy ku wol­no­ści ze strasz­nej biedy i za­co­fa­nia, kie­ru­jąc się ra­czej emo­cjami niż zro­zu­mie­niem, że świat, który do nas przy­cho­dzi, po­trafi być bez­względ­ny.

Przez te wszyst­kie lata na pewno nieco doj­rze­li­śmy, ro­zej­rze­li­śmy się po świe­cie z nową pew­no­ścią sie­bie. Można po­wie­dzieć me­ta­fo­rycz­nie: od­ma­lo­wa­li­śmy płoty, po­pra­wi­li­śmy obej­ścia, coś tam za­ro­bi­li­śmy, po­sze­rzyły się na­sze ho­ry­zonty ro­zu­mie­nia świa­ta, po­pra­wił się obiek­tyw­nie śred­ni stan ma­te­rial­ny i es­te­tyka kraju. Nie­mniej nie ze­rwa­li­śmy z roz­wo­jem za­leż­nym, nie spo­dzie­wa­li­śmy się także aż tak ostrej i bez­li­to­snej kon­ku­ren­cji na rynku glo­bal­nym. Le­piej mo­gli­śmy ro­ze­grać kwe­stię prze­su­nięć i pe­ne­tra­cji ka­pi­ta­ło­wych, i oczy­wi­ście za­sad aku­mu­la­cji ka­pi­tału w Pol­sce.

Uznaj­my, że lata 1989–2021 sta­no­wiły za­le­d­wie pre­lu­dium. Te­raz do­brze by było, że­by­śmy chcie­li roz­po­cząć nowy etap, nową po­dróż w ży­ciu nas wszyst­kich. Nie da się tego zro­bić bez lu­dzi, bo Rzecz­po­spo­lita to lu­dzie. To oni są wszyst­kim, co ten kraj ma, to jego naj­więk­szy skarb. Na­sze pań­stwo nie ma ropy naf­to­wej ani po­kła­dów złota. To lu­dzie i ich ener­gia oraz ta­lenty są jego zło­tem. W prze­szło­ści, w tym przez ostat­nich trzy­dzie­ści lat, zbyt ła­two go­dzono się z tym, że wy­jeż­dżali. Tra­cono lu­dzi, co od­by­wało się z ogrom­nym uszczerb­kiem dla roz­woju kraju i po­myśl­no­ści nas wszyst­kich. Cóż to było za ar­cha­iczne my­śle­nie i prze­jaw igno­ran­cji, a za­ra­zem braku stra­te­gii na przy­szłość!

Mamy pie­nią­dze na woj­sko. W trak­cie trwa­ją­cej wojny na wscho­dzie nasi po­li­tycy wio­sną 2022 roku ogło­sili, że są go­towi na wiel­kie wy­datki i wiel­kie za­kupy. Waż­niej­sze jest jed­nak to, jak się owe pie­nią­dze wyda. Firmy i lob­by­ści za­cie­rają ręce na myśl o tym ogrom­nym stru­mie­niu go­tówki. Za nimi po­ja­wia się walka frak­cji po­li­tycz­nych w obo­zie rzą­dzą­cym o dys­po­no­wa­nie środ­kami. Tym­cza­sem naj­waż­niej­sza jest zmia­na men­talna. Zna­kiem fir­mo­wym po­winno być pro­mo­wa­nie kom­pe­ten­cji, a nie pro­tek­cji, ne­po­ty­zmu i feu­dal­nych za­leż­no­ści tu­dzież le­ni­stwa, i nie­chęci wo­bec no­wo­cze­sno­ści. I od tego na­leży za­cząć re­formę.

W woj­sku nie po­winno być miej­sca dla osób nie­kom­pe­tent­nych. Szcze­gól­nie trze­ba za­dbać o to, by spo­łe­czeń­stwo po­czuło, że nowe woj­sko ozna­cza „nowe”, by uwie­rzyło w zmia­nę na po­waż­nie. Służ­ba ma bu­dzić re­spekt Po­la­ków. To jest punkt cięż­ko­ści re­formy.

W re­for­mie woj­ska nie cho­dzi wy­łącz­nie o woj­sko czy o klasę po­li­tycz­ną i sys­tem od­por­no­ści pań­stwa. Cho­dzi o spo­łe­czeń­stwo, które za­słu­guje na to, by się prze­ko­nać, że trans­for­ma­cja na­szego sys­temu obron­nego do­ko­nuje się na se­rio, a lu­dzi w sys­te­mie do­biera się we­dług klu­cza, który jest wzor­cem ak­cep­to­wa­nym przez szyb­ko mo­der­ni­zu­jące się spo­łe­czeń­stwo. Że w woj­sku pa­nują za­sady mo­ralne da­jące na­dzie­ję na suk­ces i do­mi­nuje wiara, że służ­ba woj­skowa jest wiel­ką spra­wą. Ma to ozna­czać no­wo­cze­sność i szan­sę, w tym szan­sę roz­woju dla go­spo­darki cy­wil­nej.

(...) trans­for­ma­cja woj­ska w kie­runku no­wego mo­delu, czyli no­wego spo­sobu funk­cjo­no­wa­nia, cha­rak­te­ry­zuje się za­zwy­czaj tym, że prze­staje ono cią­żyć go­spo­darce cy­wil­nej, a za­czyna ją cią­gnąć, także tech­no­lo­gicz­nie i or­ga­ni­za­cyj­nie, sta­jąc się jej ko­łem za­ma­cho­wym, a na­wet – mó­wiąc gór­no­lot­nie – aspi­ra­cją oby­wa­teli.

Re­forma woj­ska, sama wojna rów­nież, po­dob­nie jak sztu­ka sta­nowi po­chod­ną du­szy spo­łe­czeń­stwa i jego or­ga­ni­za­cji. Nie­które spo­łe­czeń­stwa, gdy znaj­dą się na skrzy­żo­wa­niu hi­sto­rii i geo­gra­fii tak jak Po­lacy, są przez oko­licz­no­ści zmu­szone do re­or­ga­ni­za­cji i in­no­wa­cji woj­sko­wych – w ob­li­czu prze­ciw­no­ści mu­szą do­ko­nać trans­for­ma­cji swo­ich me­tod wo­jo­wa­nia.