Massimo Pigliucci

Krótko: Książka jest rewelacyjna. Mapuje obszar współczesnej nauki, pokazując zarówno to, co naukowe, pseudonaukowe, jak i na pograniczu obu obszarów. Głównym celem autora jest podanie recepty na racjonalne, krytyczne myślenie. Składa się ona, przede wszystkim, z dwóch elementów: umiarkowanego sceptycyzmu i tzw. epistemologii cnót. Trochę dłużej: Do napisania krótkiej recenzji skłoniły mnie dwie umiarkowane (lub prawie negatywne) recenzje. Przy czym ta dłuższa, autorstwa Carmela, jest nietrafiona, pełna błędów interpretacyjnych, prawdopodobnie wynikających z nieżyczliwości wobec opinii wyrażanych w książce będącej recenzowaną. Podejrzewam, że problemy ze zrozumieniem książki Pigliucciego mają swoje źródło w tym, że nie jest to książka stricte popularnonaukowa. Uogólniając, łączy ze sobą trzy mało popularne dyscypliny: historię nauki, filozofię nauki i epistemologię. Obraz nauki, a za nim także racjonalności, bo nauka jest produktem racjonalnego badania rzeczywistości, jaki się z książki wyłania, jest dosyć nieoczywisty, a w niektórych miejscach wręcz rozmyty. Nie należy jednak stąd wyprowadzać wniosku, że autor naukę dezawoułuje. Jest wręcz przeciwnie. To zdecydowany stronnik nauki, ale jednocześnie propagator rzetelnego i krytycznego myślenia, które czasami musi wziąć na warsztat opinie głoszone przez naukowców. Pigliucci kolejno prowadzi nas z obszaru pseudonauki, prezentując rzeczowe, naukowe (sic!) argumenty, które pozwalają określić danych "dyscyplin" (np. astrologii, kreacjonizmu) jako nienaukowych i nieracjonalnych, przez obrzeża naukowości (np. SETI - program poszukiwania inteligentnych form życia pozaziemskiego),aż po naukowców, którzy trochę przesadzili, czyli zaczeli się wypowiadać na tematy, w których nie są specjalistami. Jednym z ważniejszych punktów książki jest solidnie uargumentowane twierdzenie, że nie ma jednolitej metody naukowej, a różne metody naukowe. Co więcej, tzw. metoda naukowa jest formą pokutującego w społeczeństwie (i wśród naukowców) mitu, który ma swoje źródło w twierdzeniu, że metodologia fizyki jest tą wzorcową (teoria o silnym profilu matematycznym weryfikowana przez doświadczenie). Tymczasem, nie każda dyscyplina naukowa korzysta (i nie może korzystać) z takich lub podobnych metod. Ofiarą tego ultrakrytycznego myślenia padają również nauki humanistyczne, a przecież nasza wiedza o świecie i kultura nie zasadzają się wyłącznie na wiedzy specjalistycznej. Pigliucci, co niezmiernie ciekawe, przytacza przykłady, kiedy to znani i cenieni naukowcy przekroczyli swoje kompetencje wypowiadając się, nieroztropnie, na tematy, co do których nie posiadają wiedzy specjalistycznej lub też absolutyzując wiedzę z dyscypliny, w której sami są specjalistami. Wpisuje się to w szerszy kontekst prezentowanego stanowiska, że nauka jest działalnością ludzką, czyli też narażoną na różne ludzkie słabości. Książka jest spójnym, konsekwentnym wywodem traktującym nie tyle o nauce, co o krytycznym myśleniu, które musi rzetelnie zważyć argumenty i choćby na pozór absurdalne i beznadziejne kontrargumenty dotyczące danej kwestii. W końcowej części swojej książki Piglucci daje jasne wskazówki, jakie pytania powinien zadać sobie każdy człowiek, który chce być racjonalny i krytyczny. Nie wprost padającą konkluzją jest stwierdzenie, iż należy zachować dystans do siebie i swoich przekonań, bo być może wcale nie posiadają rzetelnej i logicznej podstawy, a także pokornym wobec szeroko pojętej nauki.