Wsi spokojna, wsi wesoła… Z pozoru pięknie, sielsko, jednak okazuje się, że każdy ma swoje tajemnice, a szafy (czy też kufry) niejednego pełne są trupów. To właśnie to połączenie sprawiło, że nie mogłam oderwać się od tych ogromnych tomiszczy. Reymont odmalował naprawdę realistyczny obraz wsi, nadał postaciom charakteru i sprawił, że przez jego powieść się płynie. I choć w liceum lektury zarzuciłam na rzecz fantastyki, to od „Chłopów” nie byłam w stanie się oderwać. Jagna, nieszczęśliwa artystka i femme fatale, głupi Antek czy te złośliwe, nienawistne baby – pełen wachlarz charakterów.

Uwielbiałam „Chłopów” i nadal uwielbiam, dlatego też nie mogę się doczekać ich kolejnej ekranizacji!

Byłam szczęściarą – moje polonistki były osobami z powołaniem, a do uczenia potrafiły zaprząc nie tylko swą imponującą wiedzę, ale też korzystały śmiało z poczucia humoru, ironii i sarkazmu. Może właśnie dlatego autorzy książek, którzy sięgają po takie środki, są mi tak bliscy? I choć doświadczenie czytania wielu lektur szkolnych wspominam dziś bardzo pozytywnie, jedna zapisała się szczególnie w mojej pamięci.

Zanim jednak podjęłam decyzję, by właśnie o niej dziś napisać, przypomniałam sobie emocje, jakie w szkole towarzyszyły mi poznawaniu choćby poezji. Uważam zresztą, że wiersze mogą dla każdego ucznia być super, jeśli tylko odpowiednio się im je przedstawi. Sama się do nich przekonałam po tym, jak polonistka w podstawówce kładła nam do głowy, że nie ma złych interpretacji – ważne są myśli i uczucia, jakie wzbudzą w nas przeczytane strofy (och, jak bardzo kłóci się to z obecnie obowiązującym kluczem!). Jeśli zaś chodzi o dłuższe lektury, które nastoletnia ja doceniła najbardziej, to w moim szkolnym TOP10 na szczycie znalazłby się pewnie Sławomir Mrożek i jego „Tango” (obecnie dostępne z tak ładną, instagramową okładką od Oficyny Literackiej Noir sur Blanc). 

Ten dramat o ładzie i konwencji oraz towarzyszącym im zawsze buncie i sprzeciwie, analizowany przez grono nastolatków, trafił na podatny grunt. My, młodzi kwestionujący zastany porządek, mogliśmy dostrzec w tym tekście nas samych. Gdzie kończy się rewolucja, a zaczyna przemoc? Kiedy burzyć, a kiedy budować? Kapitalny język Mrożka, postaci, które ożywały w naszej wyobraźni, komizm, groteska i humor – wszystko to razem sprawiało, że z dyskusji poświęconych „Tangu” pamiętam atmosferę radosnej ekscytacji. Czyż nie taka powinna towarzyszyć każdemu spotkaniu z lekturą?

Lektury? W odróżnieniu od wielu moich szkolnych znajomych starałem się czytać wszystkie. No, przynajmniej próbowałem. Nie sięgałem po streszczenia, miałem wrażenie, że po ich przeczytaniu dalej nie wiedziałem nic o danej książce. W końcu suchy opis zdarzeń nie oddaje ducha książki, stylu jej napisania i sposobu składania przez autora zdań i akapitów. Oczywiście, niektóre książki były dla mnie wtedy dość trudne. Może byłem na nie po prostu za młody i zbyt mało życiowo doświadczony? Nie mogę się również oprzeć wrażeniu, że część z lektur (przynajmniej w moich czasach, czyli ostatniego rocznika przed gimnazjum), była omawiana w swego rodzaju bańce, w oderwaniu od kontekstów historycznych i społecznych. A bez ich wytłumaczenia, zamiast czytania ważnej lektury, w zasadzie oglądało się literki i zdania.

Tak miałem z „Rokiem 1984” Orwella. Pierwsze podejście? Kompletnie nieudane. Nie byłem w stanie dobrnąć nawet do ⅓ książki. Dzisiaj, z perspektywy czasu, już wiem: zabrakło mi kompetencji. Nie wiedziałem, kiedy Orwell pisał swoją antyutopię (chwilę po II wojnie, w inspirując się działaniami Związku Radzieckiego), ani jak dalece służby specjalne potrafiły inwigilować obywateli. Nie miałem też pojęcia o tym, że propaganda potrafi być równie skuteczna co wojna, a ewaporowanie osób nie jest tylko zgrabnym konstruktem literackim – wszak wszystkie rządy będące mniej lub bardziej totalitarne, starają się sprawić, aby pamięć o niewygodnych dla nich członkach życia publicznego się zatarła. Zmienianie podręczników, usuwanie osób ze zdjęć (w czasach przedphotoshopowych celowali w tym retuszerzy z ZSRR, wymazując niektóre osoby z otoczenia Józefa Stalina), czy po prostu zakłamywanie historii jest faktem, który dział się kiedyś i dzieje dzisiaj. Najprawdopodobniej również przyszłość nie będzie od tego procederu wolna.

Dlatego bogatszy o tę wiedzę wróciłem do Orwella sam, już bez przymusu szkolnego. I odkryłem, jak bardzo to wartościowa – i przerażająco aktualna – to powieść. Stąd moja rada dla wszystkich uczniów: nawet jeśli dzisiaj nie do końca rozumiecie którejś z książek, nie zrażajcie się. Do lektur szkolnych warto powrócić nawet po latach.

Za lekturami szkolnymi nie przepadałam o tyle, że kazano mi je czytać w czasie, w którym akurat nie chciałam ich czytać. Zawsze miałam pod ręką coś ciekawszego, co wyszperałam z biblioteki. Często kończyło się tak, że czytanie lektur kończyłam w trakcie ich omawiania… Ale czasem udawało mi się być sumienną uczennicą i wyrobić się na czas. Co dziwniejsze – książki, które mnie wciągały, zazwyczaj były tymi, które innym nie przypadały do gustu (np. „Ferdydurke” czy „Chłopi”). Jednak mam taką jedną, z którą wiążą się wyjątkowo miłe wspomnienia.

Tym razem to inni na czas nie przebrnęli przez „Mistrza i Małgorzatę”, ale nie było osoby, która nie kojarzyłaby słynnego dialogu:

Dla mnie książki z klasyki rosyjskiej zawsze były wciągające. Ta lektura przewinęła się przez moje ręce pierwszy raz w gimnazjum. Jednak był to czas, kiedy chyba nie do końca do niej dojrzałam. Dopiero w liceum nastąpił ten pierwszy i drugi krok do zakochania się. Najpierw była sama lektura, a potem wyjazd do Wrocławia na sztukę w teatrze Capitol. To właśnie tam moja miłość do tej lektury zapłonęła jeszcze mocniej, gdy podczas przedstawienia z sufitu poleciały karty, a publiczność stała się częścią sceny.

Lustro, postawione przez Szatana, obnaża w tej książce najgorsze cechy i przywary ludzkości – chciwość, pragnienie władzy, pychę, zawiść. Pokazuje jednak z drugiej strony też uczucie silniejsze – miłość i to tę prawdziwą, skłonną do poświęceń, która łączy „Mistrza i Małgorzatę”. I dla tych fragmentów warto po nią sięgać znacznie później, niż w latach szkolnych, by jeszcze lepiej ją zrozumieć.

Muszę przyznać, że tak jak od dziecka czytałam naprawdę sporo książek, tak od lektur uciekałam gdzie pieprz rośnie. Nazywałam to „syndromem Hemingwaya”, ponieważ po przeczytaniu w szkole podstawowej książki „Stary człowiek i morze” odechciało mi się jakichkolwiek lektur. Oczywiście zdarzało mi się podejmować próby, ale zazwyczaj kończyły się one niepowodzeniem. „Ferdydurke” to książka, którą chciałam wyrzucić przez okno, w przypadku „Lalki” przeczytałam tylko jedną stronę, by potem usiąść na maturze i po zerknięciu na temat rozprawki mieć to uczucie, że właśnie otwierają się bramy piekielne. O tak, ta „wspaniała” historia czekała już na mnie, by rozliczyć mnie z moich małych grzeszków.

I jasne, nie każda próba przeczytania lektury kończyła się męką. Przeczytałam „Pana Tadeusza”, przeczytałam „Potop”, który bardzo mi się podobał i zachęcił mnie nawet do sięgania po powieści historyczne, ale i tak chyba najlepiej wspominam swoją przygodę z Fiodorem Dostojewskim.

Może dlatego, że najbliżej jej było do moich czytelniczych zainteresowań. W tamtym okresie zaczytywałam się w kryminałach. Od literatury pięknej trzymałam się tak daleko, jak tylko mogłam. Miałam wrażenie, że jako czytelnik nie dojrzałam na tyle, by móc sięgnąć po ten gatunek. To właśnie „Zbrodnia i kara” udowodniła mi, że przygodę z literaturą piękną zacząć można w każdym momencie. I od tej pory sięgam po nią co chwila.

W zasadzie nie zaczyna się aż tak groźnie, a jednak pojawia się coraz więcej trupów, coraz więcej krwi, a w tle w wzmaga się obłęd. Brzmi jak opis thrillera i w pewnym sensie tak jest – „Makbet" Szekspira to wciąż żywy i aktualny obraz zbrodni, który przeraża i jednocześnie fascynuje swoją przenikliwością. Z tego powodu „Makbet" zapoczątkował mój zachwyt Szekspirem i jego uniwersalną twórczością. Podążając za rytmem szekspirowskiej poezji, niezauważalnie, hipnotycznie zagłębiamy się w meandry ludzkiej psychiki, o której Szekspir powiedział wszystko. Dlatego dobrze byłoby wracać do jego tekstów na różnych etapach życia, bo na każdym kolejnym odczytujemy i uświadamiamy sobie coraz więcej.

„Makbet” to studium zbrodni, piekła władzy i obłędu, wierności i zdrady. Takie właśnie piekło rozpętała przepowiednia czarownic... A co do Was mówią czarownice?

A jakie lektury wam zapadły w pamięć?