Jesteśmy społecznością, która kocha książki

„Wyniosłem ojca na górę”. Tak zaczyna się debiutancka powieść holenderskiego pisarza Gerbranda Bakkera o dwóch mężczyznach, którzy są skazani na siebie. To opowieść o rodzicielstwie, samotności, trudnych relacjach, przypadkowości losu i niemożności wzięcia życia w swoje ręce. Na farmie w północnej Holandii jest cicho. Helmer, 55-letni rolnik, który nadal mieszka w domu rodzinnym, właśnie wyniósł chorego ojca na górę. Okazuje się, że jest to jedyna decydująca rzecz, którą zrobił od lat. Matka nie żyje od dawna. Helmer do tej pory prowadził życie, które ledwo można było nazwać jego własnym, ale teraz ma się to zmienić. Ojciec zostaje wygnany do sypialni na piętrze z niewielką ilością osobistych rzeczy. Nie może sam chodzić i to syn decyduje, czy dostanie jedzenie i czy może pójść do toalety. Pielęgnuje ojca z mieszaniną urazy, uporu i poczucia obowiązku. Helmer przez ponad trzydzieści lat żył nie swoim życiem, przeznaczonym tak naprawdę dla jego brata bliźniaka Henka, który utonął w wieku 19 lat. Henk i Helmer przypominali biblijną parę Ezawa i Jakuba. To Henk-Ezaw był faworyzowanym ulubieńcem ojca i to dla niego przeznaczone było „pierworództwo”. Helmer-Jakub zawsze był tym drugim, niczym gracz na ławce rezerwowej. Po śmierci brata jego życie się zatrzymało. Na żądanie ojca musiał porzucić studia i zrobić to, czego od niego oczekiwał ojciec. Zaczął pomagać w dużym gospodarstwie i hodować krowy. Musiał „dożyć” życie za brata, zdeterminowane przez nie jego wybory. Teraz mówi: "Połowę życia o niczym nie myślałem. Codziennie na nowo wsadzałem głowę pod krowy […]. Dzień w dzień; wiosną, latem, jesienią, zimą". Życie zaczęło być czystą rutyną: hoduje bydło, czasem rozmawia z sąsiadką, odbiorcą mleka albo synami sąsiadów. Poza tym ma trudności w utrzymaniu stałych relacji, bo brak miłości ojca spowodował atrofię uczuć u syna. Gdy wynosi ojca na górę, zaczyna sprzątać salon i dawną sypialnię rodziców. Maluje ściany i kupuje nowe rzeczy. Chce pozbyć się materialnej, bolesnej przeszłości. Otrzymuje też list od Riet, dawnej narzeczonej brata, która pyta, czy jej syn może przez jakiś czas zamieszkać na farmie. Okazuje się, że młody chłopak też ma na imię Henk. Uderzające jest to, że w życiu Helmera wszystko składa się z dwóch: ma dwa osły, dwóch sąsiadów, dwóch kierowców mleka, a teraz jeszcze młodego i starego Henka. Czy w wieku 55 lat można zacząć poszukiwać własnej tożsamości? Przez chwilę wydaje się, że Helmer jest w stanie odkryć siebie poprzez tego dorastającego chłopca. Przywołuje w nim wszelkiego rodzaju wspomnienia i stłumione uczucia. Napięcie pod skórą stopniowo wzrasta. A może w pewnym wieku pozostaje tak naprawdę tylko fantazjowanie o innej przyszłości? Siła książki tkwi w narracji. Napisana jest mocnym, męskim, chłodnym i oszczędnym stylem. Dialogi są proste i mówią tylko podstawowe rzeczy („Wezwij lekarza”, powiedział ojciec. „Nie” odpowiedziałem. Odwróciłem się i wyszedłem z sypialni. Tuż przed zamknięciem drzwi krzyknął:„Owca”),emocje są niewypowiedziane, ukrywają się między słowami. Absolutnie brak jest fałszywego sentymentu i tego, czego nie znoszę: szantażu emocjonalnego. Ta kameralna opowieść bardzo wciąga czytelnika i wbrew okładkowym cumulusom wcale nie niesie spokoju i ukojenia. Tytuł „Na górze cisza” nie odnosi się tylko do umierającego na piętrze ojca. Chyba autor chce nam powiedzieć, żeby nie zawierzać życia losowi, „będzie, co Bóg da”, tylko decydować o sobie, walczyć o swoje marzenia, realizować plany, decydować samemu o sobie, żeby nie zmarnować życia. Gdy czytałem tę książkę, to gdzieś z tyłu głowy miałem „Nagi sad” Myśliwskiego i chyba jeden z najpiękniejszych cytatów w polskiej, a pewnie i światowej prozie, o miłości syna do ojca: "Jeślibym pragnął jeszcze kimś w życiu zostać, to tylko synem. Kiedy człowiek jest synem, to nawet gdy widzi już drugi swój brzeg, czuje się, jakby żył wciąż w czasach swojego dzieciństwa, i czas mu tak nie leci, ani też świata nie musi się lękać, ani sam siebie, chociaż bywa, przyzwyczaja się, że życie to to samo co dzieciństwo, a jeśli życie, to i wieczność. I gdy mu przyjdzie w końcu to dzieciństwo opuścić, traci nagle grunt pod nogami, jakby go przemocą wydziedziczono z jego prawowitej własności. Nie może zrozumieć, bo i za późno na zrozumienie, że to tylko czas, lecz dochodzi praw swoich choćby pamięcią, domysłami, jeśli pamięć już niezaradna, tęsknotą, a zdarzy się, że i zdziecinnieje". Helmer na pewno drugi raz nie chciałby zostać synem. Lapidarne zakończenie książki boli: „Jestem sam”.