Zanim wymyślono przepisy o prawie autorskim i zanim pisarstwo stało się działalnością zarobkową, problemu prawie nie było. Nie chodziło o pieniądze, więc nie było pokusy kradzieży pomysłów w celu uzyskania korzyści majątkowej. A ukraść sławę już nie tak łatwo, jeśli jeden opublikuje swoje dzieło (wystawi na scenie, zaśpiewa, zadeklamuje, nie musi od razu sprzedawać książek, zwojów czy tabliczek), to podobne dzieło drugiego od razu jest z tym wcześniejszym porównywane i wszyscy wiedzą kto i od kogo ściągał. A z czasem ewentualne pieniądze z rozpowszechniania literatury czerpali kopiści i drukarze, nie autorzy, a zatem z jednej strony nie było potrzeby przywłaszczania sobie cudzych dzieł, a z drugiej autor nie miał interesu w dochodzeniu swoich praw. Drukował kto chciał i co chciał, wielu drukarzy mogło rozpowszechniać te same utwory, ktokolwiek dorwał kopię czegokolwiek, jeśli lokalne przepisy nie ograniczały jego prawa do powielania akurat tego dzieła i rozpowszechniania go na tym terenie (przywileje drukarskie, kontrola kościelna, księgi zakazane itd.), mógł to sobie skopiować i drukować pod szyldem własnej drukarni, narażał się co najwyżej na mordobicie ze strony konkurenta z sąsiedniej ulicy, ale nie na pozew z innego miasta bądź państwa. A jeśli pomylono nazwisko autora, to mógł on sobie co najwyżej ponarzekać, że odziera się go z należnej mu sławy.
Dopiero wtedy, kiedy wydawcy zaczęli płacić autorom, pojawił się problem znaczący. Bo jeśli ktoś coś napisał, to chciał za to kasy. Jeśli kolega wyciągnął mu gotowy tekst z biurka i poleciał z nim do wydawnictwa, to było o co powalczyć, przekonać wydawcę, komu tak naprawdę powinien zapłacić. A jeśli ktoś chciał to przedrukować, to i autor, i pierwszy wydawca chcieli na tym zarobić. Zaczął się proces tworzenia praw autorskich, bo kiedy pojawiły się pieniądze, to potrzebne stały się prawa chroniące interesy stron.
Od tamtej pory na pewno zakazane jest podpisywanie swoim nazwiskiem cudzego dzieła, a także związane z tym nieuprawnione czerpanie korzyści majątkowych z cudzej twórczości. Następnie plagiatem stały się obszerne cytaty i wreszcie elementy fabuły. Przy czym to ostatnie jest najtrudniejsze do rozstrzygnięcia, bo trzeba ustalić, jak bardzo dwa pomysły są podobne, jak bardzo któryś z nich jest oryginalny i czy drugi na pewno z niego czerpie, czy może oba inspirowane są wspólnym źródłem, a jeśli, to czy źródło to jest chronione, czy może znajduje się w domenie publicznej. No i jeszcze różnica pomiędzy inspiracją a ordynarnym zżynaniem. Trudne to i im dzieła mniej podobne, tym trudniejsze. Jeśli zgadza się cała fabuła, mamy tyle samo i takich samych bohaterów, to samo robią, takie same mają przygody, tak samo rozwiązują problemy, tak samo się na koniec sparują i ci sami zginą, to jest to ewidentny plagiat. Ale jeśli historie są inne, a tylko w obu występuje smok, to trzeba przeanalizować tego smoka, zastanowić się, czy jest ściągany i skąd. Smoki w mitologii są, a tego prawa autorskie nie chronią. Smoki są w literaturze od zawsze, a wszystko prócz kilkudziesięciu ostatnich lat jest w domenie publicznej - ściągać można. Smoki przeważnie mają łuski i zioną ogniem, ale od czasu do czasu zdarzają się futrzaste, pierzaste i bezogniowe, więc i coś takiego nie będzie dowodem plagiatu. Dopiero smok identyczny w obu dziełach, niepodobny do żadnych starszych i niemożliwy do wytłumaczenia identyczną wspólną inspiracją (skrzyżujmy klasycznego smoka ze sfinksem - oba dawno występują w kulturze, każdy mógł je skrzyżować niezależnie) będzie ewidentnym cytatem. Teraz pozostaje ustalić, jak wielki jest to cytat, jak wielką pełni rolę w książce, czy jest plagiatem, czy tylko cytatem dozwolonego rozmiaru, puszczeniem oka do czytelnika lub nawet hołdem złożonym pierwotnemu autorowi. Widzisz, jakie to trudne?
A krzyczeć autorzy sobie mogą, czasem coś uzyskają, może sprawa trafi do sądu i może nawet wygrają, ale ważniejsze może być to, że przy okazji takich kłótni o rzekomy plagiat robi się głośno tak o autorze, jak i o jego książce, a zatem może wzrosnąć sprzedaż.
Czy Rowling ukradła komuś szkołę magii? Nie wiem. Nie znam książki, w której byłaby dostatecznie podobna, by można mówić o plagiacie. Najstarsza znana mi (ale trudno mi uwierzyć, że nie było nic wcześniej) opowieść fantastyczna zawierająca szkołę magii to "Wizard of Earthsea" Ursuli Le Guin z 1968 roku. I słyszałam o inspiracji Rowling tym właśnie dziełem. Jeśli to o to chodzi, jeśli nie wskazuje się jakiejś innej książki i innej szkoły, bardziej podobnej, to o plagiacie mowy być nie może, są zbyt różne. A czy sam fakt istnienia w książce szkoły magii można uznać za plagiat? Moim zdaniem nie. Magia jest stara jak świat, jest w domenie publicznej. Podobnie szkoły, może nie tak stare, ale za to rzeczywiste i powszechne. Połączenie jednego z drugim jest na tyle łatwe, że każdy może to zrobić, niezależnie od tego, czy wie, że wcześniej zrobił to już ktoś inny, czy tego nie wie. Można by było nazwać plagiatem organizację takiej szkoły, ale to tylko wtedy, gdyby była naprawdę bardzo podobna, zwłaszcza w tych punktach, w których jest inna od staroci i rzeczywistości. Jednakowa lista przedmiotów mogłaby być plagiatem, jeśli nie okazałoby się, że jest to lista z jakiegoś średniowiecznego uniwersytetu albo inkwizycyjnej ulotki informacyjnej dla łowców czarownic. Organizacja zajęć, podział na klasy, forma egzaminów - to mogłoby być plagiatem, gdybyśmy mieli pewność, że nie jest wzorowane na rzeczywistym systemie szkolnym, współczesnym bądź historycznym. Ale jeśli można wskazać prawdopodobne źródło inspiracji inne niż to dzieło, którego autor oburza się, że padł ofiarą plagiatu, to swoje oskarżenia może on sobie schować do szuflady, nikt ich nie potraktuje poważnie. Dopóki książki nie będą zbyt identyczne, dopóki będzie chodziło o poszczególne elementy składowe, nie o całość. O całość zawsze można walczyć, dwie identyczne fabuły powstałe niezależnie od siebie są, poza gatunkiem romans, mało prawdopodobne.

A poważny artykuł na ten temat, może nawet cały cykl takich artykułów, od ujęcia historycznego po opowieści o współczesnym prawie autorskim (ale nie po prostu o aktach prawnych, te sama mogę sobie przeczytać!) i przykładach jego łamania lub podejrzanie wyglądającego niełamania, sama chętnie bym poczytała.

Zanim wymyślono przepisy o prawie autorskim i zanim pisarstwo stało się działalnością zarobkową, problemu prawie nie było. Nie chodziło o pieniądze, więc nie było pokusy kradzieży pomysłów w celu uzyskania korzyści majątkowej. A ukraść sławę już nie tak łatwo, jeśli jeden opublikuje swoje dzieło (wystawi na scenie, zaśpiewa, zadeklamuje, nie musi od razu sprzedawać książek,...

Wielkie dzięki za tak obszerne wyjaśnienie.
Pozdrawiam

Wielkie dzięki za tak obszerne wyjaśnienie.
Pozdrawiam