Hollywood zawsze czuło miętę do prozy teksańskiego autora, która bez wyjątku świetnie przyjmowała się na ekranie – od „Huda, syna farmera” z Paulem Newmanem, przez „Ostatni seans filmowy”, dzisiaj uznawany, nie bez słuszności, za pomniejszy klasyk kina amerykańskiego, aż do „Czułych słówek”. No i, rzecz jasna, do wyróżnionego złotą statuetką przez Akademię scenariusza do „Tajemnicy Brokeback Mountain”, którego McMurtry był współautorem. O dziwo, jego westerny z tetralogii rozpoczętej słynnym „Na południe od Brazos” (za tę powieść otrzymał Pulitzera) nigdy nie doczekały się podobnego potraktowania, kończąc jako telewizyjne seriale, aczkolwiek z udziałem doborowej obsady, docenione przez krytykę i nagradzane. „Szlak umrzyka” również trafił na mały ekran.

Kto dzisiaj przystępuje do lektury książek o Gusie i Callu, staje przed pytaniem, w jakiej kolejności w ogóle je czytać. Czy zacząć od „Na południe od Brazos”? Bo to przecież pierwsza powieść z owego cyklu napisana przez McMurtry’ego. Tyle że chronologicznie dopiero trzecia. Czyli może jednak od rzeczonego „Szlaku umrzyka”, który dokumentuje pierwsze wyprawy młodych jeszcze poszukiwaczy przygód, których marzenia o bogactwie i sławie zostają prędko zweryfikowane przez prerie, nad którymi unosi się odór śmierci, jakby sama natura starała się wypchnąć człowieka – intruza – ze swojego łona? Nie będzie to zła decyzja, ale ma ona jeden zasadniczy minus: polskie przekłady kolejnych powieści wychodzą co kilka lat, stąd trzeba będzie trochę poczekać na tłumaczenie następnej, „Comanche Moon”, ostatniej wydanej, lecz opisującej wydarzenia po „Szlaku umrzyka”, a przed „Na południe od Brazos”. Dość jednak tej matematyki.

Niezależnie od tego, które to będzie spotkanie z Gusem i Callem, na czytelnika czeka kawał świetnej literatury, niepolukrowanej powieści przygodowej, która podejmując się swoistej dekonstrukcji mitu wielkiej męskiej przygody, nadal trzyma się jej ram. Młodzi awanturnicy, którzy wstępują do oddziału Strażników Teksasu – rzecz dzieje się w latach czterdziestych dziewiętnastego wieku, niedługo po utworzeniu niepodległej Republiki Teksasu – prędko muszą zweryfikować swoje nadzieje, jako że jednostka okazuje się zbieraniną im podobnych i zostaje rychło rozgromiona. Niezrażeni jednak przyszli kowboje ruszają na ekspedycję pod dowództwem byłego pirata Caleba Cobba, którego śmiałym celem jest zajęcie meksykańskiego Santa Fe, według opowieści – krainy srebrem i złotej płynącej. Istnym punktem kulminacyjnym tej wyprawy stanie się zabójczy marsz przez Jornada del Muerto, tytułowy szlak umrzyka, gdzie trudno o cokolwiek do jedzenia i picia, gdzie dokucza mróz i gdzie koczują żądni krwi Komancze pod komendą Garbu Bizona – budzącego postrach bezlitosnego wojownika.

Zaledwie dziewiętnastoletni Gus i Call, niewykształceni, nieposiadający żadnego alternatywnego pomysłu na życie i jeszcze nieświadomi, że noszą jakiekolwiek talenta, prą naprzód niejako z braku laku, motywowani wyłącznie brakiem jakiejkolwiek innej motywacji. I choć raz za razem otrzymują od życia nauczkę – McMurtry jest równie okrutny dla swoich postaci, co depczący im po piętach indiańscy tropiciele – to nadal szukają dla siebie drogi, może nawet jakiegokolwiek sensu. A tego braknie. Wyprawa pułkownika Cobba to źle przygotowana, skazana na klęskę ekspedycja, istna fatamorgana zrodzona w głowie chciwego dowódcy, który sam przyznał sobie oficerskie pagony, bo i na pograniczu każde kłamstwo z miejsca staje się prawdą. Kolejni członkowie oddziału padają jak muchy, z głodu, zimna, od strzał wystrzelonych z ciemności. To jeszcze bowiem nie ich kraj, to nieokiełznana dzicz, gdzie wszystko sprzysięga się przeciwko cywilizacji, broni się zębami i pazurami przed próbami kolonizacji. Ale wiemy, że to łabędzi śpiew, że zaledwie kilkadziesiąt lat później z Dzikiego Zachodu, o którym pisze McMurtry, nie zostanie już nic poza kowbojskimi opowieściami wydawanymi w taniej, miękkiej oprawie.

Autor „Szlaku umrzyka” słuchał ich nader chętnie, siedząc na ganku swojego domu, bo jego wujowie byli jednymi z ostatnich teksańskich poganiaczy bydła, a potem, kiedy odkrył uroki groszowej literatury, zaczytywał się w powieściach przygodowych. Opisywani przez niego bohaterowie to często analfabeci, czasem prymitywy, nierzadko zwyczajni głupcy, którzy gnają ku zatraceniu, tak jak Gus i Call. Ale nie wszystkim braknie serca. Chłopcom towarzyszy bowiem biegły w zwyczajach Indian i obeznany z prerią zwiadowca Wielka Stopa Wallace, postać historyczna (ale w rzeczywistości wyciągnął on fasolkę innego koloru; kto przeczyta książkę, ten dowie się, o co chodzi), człowiek empatyczny, zdeterminowany i śmiały, który bierze na siebie obowiązki niemal ojcowskie. Jest z nimi także Matylda Roberts, matkująca im prostytutka o obfitych kształtach i godnej pozazdroszczenia wrażliwości na czyjąś krzywdę. Lecz otaczają ich głównie okrutnicy, polujący na skalpy traperzy, mordercy meksykańskich dzieci tudzież handlarze niewolnikami, dopuszczający się gwałtu i tortur na swoim „towarze”. McMurtry nie szczędzi sugestywnego opisu, okrucieństwo jest tu na porządku dziennym. I choć wiemy, że nasi bohaterowie muszą przetrwać, całe to doświadczenie pozostawi w ich pamięci głębokie blizny.

Przemykają tu postacie, które poznamy – albo już znamy – jak ranczer Charles Goodnight oraz miłości obu mężczyzn, Clara i Maggie, ale McMurtry pisze tak, żeby zadowolić i starych wyjadaczy, i tych, którzy z jego cyklem mają styczność po raz pierwszy. Goodnight to także postać prawdziwa, ale autor podchodzi do historii lekko, wykorzystując autentyczne zdarzenia i osoby na potrzeby snutej przez siebie fabuły, stąd błędem będzie traktować jego książki jako podręczniki, a obeznani z losami tego czy innego bohatera nieraz się zaskoczą, że skończy ona inaczej, niż miało to miejsce w rzeczywistości. Proza McMurtry’ego, dynamiczna, chciałoby się powiedzieć, że galopująca, nie pozwala odłożyć „Szlaku umrzyka” na długo. Choć powieść liczy sobie przeszło czterysta stron, nietrudno skończyć ją po zaledwie kilku dniach. Aż chce się sięgnąć po kolejne. I bez różnicy, czy zaczęliśmy od „Na południe od Brazos”, czy od omawianego tutaj tytułu, i tak wszyscy przeczytamy tę samą pozycję – „Comanche Moon”. Obyśmy czekali jak najkrócej.

Chcesz kupić „Szlak umrzyka” w cenie, którą sam/-a wybierzesz? Ustaw alert LC dla tej książki!

Książka jest już dostępna w sprzedaży online.

---
Artykuł sponsorowany, który powstał przy współpracy z wydawnictwem.