Jesteśmy społecznością, która kocha książki

„Sztuka i piękno w średniowieczu” to książka Umberto Eco, w której przedstawia on zarys teorii tytułowych zagadnień w wiekach średnich. Jest to bardzo ważna informacja, bo jeśli ktoś spodziewał czegoś na kształt albumu lub przewodnika po średniowiecznych dziełach sztuki, ten z pewnością się zawiedzie, choć parę graficznych wstawek tutaj zamieszczono. W recenzowanej książce autor skupia się jednak bardziej na zaprezentowaniu intelektualnej ewolucji w postrzeganiu piękna i sztuki w życiu oświeconego człowieka tamtych czasów (tzw. kultura ludowa jest tutaj pozostawiona na uboczu). W praktyce oznacza to, że Eco prezentuje przemyślenia głównych filozofów i teoretyków tej epoki. Dużo będzie zatem myśli i poglądów św. Augustyna, św. Tomasza czy Bonawentury. Ale znajdzie się też miejsce dla nieco mniej znanych myślicieli średniowiecza, szczególnie z jego schyłkowego okresu.

Tok wywodu jest w zasadzie chronologiczny i zaczyna się w okolicach IX wieku, a więc obejmuje okres tzw. renesansu karolińskiego. Wcześniejsze dzieje toną w mrokach wieków ciemnych. Dopiero rozrost państwa Franków za Karola Wielkiego zapewnił odpowiednią stabilizację sytuacji politycznej w Europie, co umożliwiło uczonym zajęcie się kwestiami nie związanymi bezpośrednio z troskami natury egzystencjalnej lub doktrynalnymi sporami odnośnie prawd religii. To właśnie wtedy człowiek średniowiecza zaczął się na poważnie zastanawiać, czym jest piękno, i podjął próbę jego zdefiniowania w nowych okolicznościach. Oczywiście największa część tego wysiłku intelektualnego przypadła początkowo życiu klasztornemu, więc zasadniczym punktem wyjścia pierwszych teorii estetycznych było określenie stosunku piękna do Boga, które to pojęcia przez długi czasu uważano za tożsame (piękno rzeczy jako emanacja Boga).

W kolejnych rozdziałach, a jest ich dwanaście, włoski mediewista prezentuje powolną ewolucję, jaka zachodziła w umysłach czołowych przedstawicieli łacińskiego średniowiecza. Omawia zagadnienia takie jak symbol, alegoria, proporcja, forma i substancja itp. Są one wyrazem powolnych zmian, jakie zachodziły w ówczesnym świecie, który, choć przesiąknięty religijnością, coraz śmielej zmierzał w kierunku profanum. Tym ostatnim będzie oczywiście renesans, który choć nie zerwał z religią jako taką (człowiek renesansu jest nadal człowiekiem religijnym), to jednak zdecydowanie przesunął ciężar wszelkich teorii, a estetycznych w szczególności, z Boga na człowieka. Ta przemiana postrzegania dzieła sztuki w kierunku artystycznej wizji oraz sposobów jej realizacji przez twórcę zapowiada już sztukę, jaką znamy współcześnie. Ciekawe jest prześledzenie tego stopniowego procesu, który rozciągnął się na prawie pięć wieków.

Jak chyba wszystkie książki Umberto Eco, tak i tej nie czyta się wcale łatwo. Wymaga ona pewnych podstaw teoretycznych. Pełno tutaj cytatów z dzieł średniowiecznych autorów, sporo łaciny (na szczęście w większości przetłumaczonej), ale także fachowej terminologii rodem z średniowiecznej scholastyki. Interesująca jest też baza źródłowa opracowania, która oprócz głośnych nazwisk z epoki obejmuje także dzieła unikatowe i właściwie nie znane poza wąskim gronem badaczy średniowiecza. W książce znajdziemy parę ciekawostek oraz interesujących dla mediewistów informacji. Mnie na przykład szczególnie zaciekawiła modyfikacja proporcji rzeźby średniowiecznej w zależności od wysokości, na której miała się ona znajdować. Nigdy pewnie bym nie zwrócił uwagi, że w pewnym momencie te proporcje celowo zostały zachwiane, aby dane działo lepiej wyglądało z perspektywy patrzenia na nie z dołu (np. rzeźby świętych umieszczone w kościołach wysoko ponad głowami wiernych). Dla takich właśnie smaczków sięga się po książki włoskiego erudyty.

Nie powiem zatem nic odkrywczego, gdy stwierdzę, że nie jest to lektura dla wszystkich. Jeśli jednak ktoś interesuje się średniowieczem, ciekawi go ewolucja postrzegania sztuki i estetyki oraz jest gotów na podjęcie wyzwania intelektualnego, to „Sztuka i piękno w średniowieczu” będzie dla niego dobrym wyborem.

„Sztuka i piękno w średniowieczu” to książka Umberto Eco, w której przedstawia on zarys teorii tytułowych zagadnień w wiekach średnich. Jest to bardzo ważna informacja, bo jeśli ktoś spodziewał czegoś na kształt albumu lub przewodnika po średniowiecznych dziełach sztuki, ten z pewnością s...

Rozwiń Zwiń

Bardzo dobra książka z niezwykle sprawnie poprowadzoną intrygą. Czapki z głów przed Antonio Garrido, któremu udało się połączyć w zgrabną całość powieść historyczną z kryminałem. O ile początek może nie dla wszystkich będzie porywający, o tyle od pewnego momentu tak naprawdę nie można już oderwać się od lektury, kolejne kartki przewraca się błyskawicznie, a koniec jest doprawdy wyśmienity.

Akcja powieści rozgrywa się w Chinach za panowania cesarza Ningzonga (1168-1224) z dynastii Song. Jest to okres szczytowy w ramach klasycznej kultury chińskiej. Głównym bohaterem jest młody mężczyzna o imieniu Song Ci, którego wielkim marzeniem są studia naukowe i późniejsza kariera sądowa w cesarskiej stolicy. Niestety, z powodu śmierci dziadka musiał on razem z rodziną wrócić w rodzinne strony, gdzie od rana do wieczora haruje jako rolnik na polu swego brata. I to właśnie tam odkryje coś, co nieodwracalnie zaważy na jego przyszłości.

To, co Garrido zrobił w sposób wyjątkowo udany, to oddanie surowych obyczajów i realiów egzystencji w Chinach epoki Song. Poznajemy tutaj naprawdę wiele detali z życia zarówno na wsi, jak i w wielkim mieście. Obraz ten jest zasadniczo zgodny z tym, co wiemy na ten temat z historii. Dowodzi to, że pisarz wykonał solidną pracę nad opracowaniem podstaw źródłowych dla swojej powieści. Co więcej, Garrido udało się oddać zupełnie nam obcą obyczajowość Chińczyków, z całą naleciałością konfucjańskiej obyczajowości oraz obezwładniającą masowością tamtejszego społeczeństwa. Razem z głównym bohaterem czytelnik czuje wręcz, że w tamtym kręgu kulturowym jednostka była tak naprawdę niczym, a podstawą przetrwania było osadzenie się w ramach jakiejś struktury społecznej, która chroniła swoich członków przed wszelkimi zagrożeniami życia codziennego. Niestety, ale Ci dość rychło przekonał się, co oznacza samotne życie, w którym pozostaje się zdanym tylko na siebie.

Po interesującym wstępie akcja powieść nieco zwalnia, choć nadal sporo się dzieje. Głównego bohatera dotyka szereg nieszczęść i następujących po sobie porażek, które w pewnym momencie zaczynają być mocno depresyjne. Ukazanie całego brudu i bezwzględności społeczeństwa o zupełnie innym od naszego poczuciu moralności sprawia, że w pewnym momencie zaczynało mnie to nieco męczyć. Ile można? Na pierwszy rzut oka nie widać bowiem, do czego autorowi jest potrzebny ten festiwal nieszczęść, spadających jedno za drugim na głównego bohatera. Tego dowiemy się dopiero później, gdy akcja ruszy wreszcie z kopyta i powieść nabierze solidnych rumieńców. Natomiast wydaje mi się, że ten fragment przejściowy powieści można było nieco bardziej skondensować.

Moment przełomowy, o którym przed chwilą wspominałem, następuje gdzieś w połowie książki, gdy wreszcie spełnia się informacja z okładki o tajemniczych morderstwach na cesarskim dworze. Jak się zapewne czytelnik od samego początku domyślił, to Ci ma być tym, który będzie musiał wyjaśnić tajemnice potwornie okaleczonych zwłok, które nie dają spać samemu Synowi Niebios i jego otoczeniu. Gdy Ci wkracza do cesarskiego pałacu, intryga, którą ułożył dla nas hiszpański pisarz, wciąga już na całego.

A jeśli już przy temacie intrygi jesteśmy, to muszę stwierdzić, że Garrido spisał się w tym elemencie doskonale. Przede wszystkim dał czytelnikowi we wcześniejszych perypetiach głównego bohatera pewne sugestie, które uważnemu odbiorcy pozwolą na wskazanie sprawcy zbrodni. Nie oznacza to jednak, że sprawa jest wyłożona jak na talerzu. Wręcz przeciwnie, pisarz podejmuje grę z czytelnikiem i często myli trop, podsuwa inne rozwiązania, ale robi to bardzo taktownie. I to wielkie osiągnięcie pisarza, że potrafił nie tylko sprawnie ułożyć skomplikowaną fabułę, ale że umiejętnie porozstawiał podpowiedzi, dzięki którym czytelnik dostał szanse na to, aby wskazać rozwiązanie śledztwa jeszcze przed głównym bohaterem, który właściwie do samego końca pozostawał nieświadomy rozległego spisku, w którym uczestniczył. I gdy już wydaje się czytelnikowi, że chwycił byka za rogi i ma całość historii przed oczami, pisarz w epilogu jeszcze raz zaprasza go do zabawy i - mrugając do niego oczkiem - nieco ironicznie zapytuje, czy aby na pewno wszystko stało się jasne? Cała maestria autora polega tutaj na tym, aby zagadka nie była ani zbyt łatwa, ani zbyt trudna do odgadnięcia, i jednocześnie dawała pewną satysfakcję czytelnikowi, któremu udało się trafnie wskazać sprawcę całego zamieszania, zanim pisarz odkryje wszystkie swoje karty.

Jeśli chodzi o postać głównego bohatera, Song Ci, to stwierdzam, że mamy tutaj do czynienia z postacią, która nie pasuje do realiów, w których się porusza. Innymi słowy, Garrido osadził w historycznie poprawnych realiach postać, którą obdarzył naszą współczesną moralności. Z jednej strony, jest to jakiś zgrzyt, który szczególnie widać, gdy śledzimy walkę bohatera o zdrowie jego siostry. Jak nic widać tutaj, że Ci jest skrępowany postawami, które nie do końca pasują to tego, co prezentuje całe otoczenie bohatera, ale chyba nie mogło być inaczej, skoro autorem książki jest Europejczyk, do tego piszący głównie dla innych Europejczyków. Ci musi zatem być możliwy do odczytania dla naszego kręgu kulturowego, choć myślę, że interesującym eksperymentem byłoby, gdyby był on bardziej dzieckiem swoich czasów i prezentował sposób myślenia właściwy swoim pobratymcom z epoki Song. Co prawda nie mógłby on wtedy pozostać do końca pozytywną postacią, jaką jest w wersji, którą prezentuje nam autor, ale na pewno byłoby to intrygujące rozwiązanie. Ale to taka myśl na marginesie.

Oceniam zatem, że powieść „Człowiek, który czytał umarłych” to niemal perfekcyjnie napisana powieść w swoim gatunku, w której sprawnie połączono historię średniowiecznych Chin z zagadką kryminalną. Wartym odnotowania jest też zamieszczony na końcu książki indeks haseł, które jeszcze bardziej przybliżają czytelnikowi chińską historię. Można oczywiście przyczepić się do momentów dłużyzny, do finału, który przypomina zakończenia tak wielu innych powieści detektywistycznych, ale w gruncie rzeczy nie ma to aż tak dużego znaczenia wobec oryginalnego zamysły autora, realistycznie odtworzonej rzeczywistości i naprawdę świetnie poprowadzonej intrygi. Doskonale się to czytało, a przecież o to właśnie chodzi w przypadku tego typu literatury. Polecam.

Bardzo dobra książka z niezwykle sprawnie poprowadzoną intrygą. Czapki z głów przed Antonio Garrido, któremu udało się połączyć w zgrabną całość powieść historyczną z kryminałem. O ile początek może nie dla wszystkich będzie porywający, o tyle od pewnego momentu tak naprawdę nie można już ...

Rozwiń Zwiń

Zacznę od samego początku, co niby jest oczywiste, ale w tym wypadku chodzi mi o coś innego. Otóż zasadniczo ten, kto przeczytał pierwszą stronicę książki Miłosza - i właściwie ją przy tym zrozumiał - mógłby na tym poprzestać. Teza wygłoszona przez Starego Żyda z Podkarpacia powinna być wpajana ludziom już od najmłodszych lat, co pozwoliłoby zapewne uniknąć paru dziejowych dramatów. Niestety, ale jest w nas coś, co skutecznie utrudnia przyjęcie tego poglądu. Człowiek jest tak skonstruowany, że zawsze i wszędzie pragnie jakieś prawdy ostatecznej. Czegoś, na czym mógłby budować sens swojego życia (lub przyczyn swojego nie-życia). Względność prawdy jest zatem czymś, do czego musimy dojrzeć intelektualnie, a co wcale nie jest łatwe. A to oznacza, że wśród nas będą tacy, którzy na owym pragnieniu poznania prawdy objawionej będą zbijać swój kapitał w dziedzinie starej jak życie - w rządzie nad duszami i umysłami innych. Przejrzeć ich jest rzeczą nie tak trudną, ale niekoniecznie bezpieczną. Ale warto powtórzyć w tym miejscu za Starym Żydem: „Taki, co mówi, że ma 100 procent racji, to paskudny gwałtownik, straszny rabuśnik, największy łajdak”.

Po tym wstępie przejdę do recenzji książki Czesława Miłosza pod tytułem „Zniewolony umysł”. Pracę tę nasz noblista napisał niedługo po swojej emigracji z Polski Ludowej. W Paryżu postanowił nakreślić studium przypadku inteligencji krajów Europy Wschodniej, które znalazły się za Żelazną Kurtyną. Oczywiście najwięcej przykładów autor zebrał z rodzimego podwórka, a więc z obserwacji samego siebie i innych przedstawicieli inteligencji (głównie polskich poetów), którzy stanęli wobec potrzeby przewartościowania swoich poglądów pod wpływem historycznej konieczności. Tą koniecznością był oczywiście komunizm i jego ideologia, która zaczęła obowiązywać w krajach podległych Centrum, czyli Moskwie. W książce Miłosz zawarł dziewięć rozdziałów w formie esejów, w których najpierw omawia swoją teorię „zawłaszczania” inteligencji przez doktrynę, aby w kolejnych rozdziałach przejść do przykładów żywych osób, skrytych pod pseudonimami Alfa, Beta, Gamma i Delta. Te studia konkretnych przypadków są oczywiście najciekawszą częścią książki, gdyż dotykają nie tylko faktycznych postaci, ale także ukazują spory wycinek brutalnej i pełnej niezrozumiałej przemocy rzeczywistości, jakiej doświadczyła Europa Środkowa w czasie II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu.

Książka jest zatem studium przypadku, opartym na osobistych doświadczeniach oraz obserwacjach autora. Na ile obserwacje te oddają całą prawdę o tamtych czasach? To oczywiście temat na długą dyskusję. Miłosz stara się przede wszystkim ukazać pewien proces adaptacji inteligencji do nowej ideologii. Proces ten związany jest z kilkoma kluczowymi pojęciami, takimi jak murti-bing, ketman czy wróg ładu. Pod każde z tych pojęć autor podkłada konkretną treść, która ma ukazać postępujące zniewolenie umysłów inteligencji pod wpływem ideologii komunistycznej. Teoria ta jest oczywiście ciekawa i solidnie podbudowana faktami, choć uciekająca w swoich wywodach od najprostszych rozwiązań. Miłosz w swojej teorii dotyka zagadnień psychologicznych, nie poruszają one jednak istoty rzeczy, która pozwoliłaby wyjaśnić nagłą „miłość” inteligencji w tych państwach Europy, które znalazły się w sowieckiej strefie wpływów.

Dla przykładu, brak tutaj rozważenia inteligencji jako formacji społecznej, której zasadniczym wyznacznikiem jest praca umysłowa. W obliczy powstania nowego ustroju, opartego o jedyną słuszną podbudowę ideologiczną, inteligencja ta znalazła się w naprawdę ciężkim położeniu. Cenzura i polityczne namaszczenie były w istocie najskuteczniejszymi narzędziami, które pozwalały nowej władzy na „eliminację” niepokornych myślicieli. Nie chodzi tutaj oczywiście o eliminację fizyczną, choć i do takiej w owych mrocznych czasach dochodziło, ale bardziej o eliminację z obiegu życia społecznego, poprzez wypchnięcie danej postaci na margines. Inteligent piszący „do poduszki” nie tylko przestaje być w jakimś sensie inteligentem (każda twórczość musi mieć swoich odbiorców), ale także traci podstawy fizycznego utrzymania. Ideologiczne wątpliwości z pewnością odgrywały w tym procesie istotną rolę, ale czy aż tak wielką, jak stara się w swojej książce udowodnić Miłosz? Czy tabletka murti-bingu jest rzeczywiście potrzebna, gdy istnieje realna groźna konieczności znalezienia nowej formy własnego utrzymania? To szczególnie trudne w sytuacji inteligentów, którzy osiągnęli jakąś pozycję przed nastaniem komunizmu. Teraz, w nowej rzeczywistości, stanęli przed koniecznością dokonania wyboru - pisać wiersze na cześć Stalina i dalej cieszyć się sławą, czy też zamilknąć na dobre w sytuacji, gdy na horyzoncie końca nowej władzy nie widać? Jak to zwykle w życiu, wszystkie przypadki należałoby rozpatrywać indywidualnie, choć zasadniczo streścił ten problem Gustaw Herling-Grudziński, który procesy opisane w „Zniewolonym umyśle” tłumaczył właśnie w duchu ordynarnie prostych kalkulacji strachu i starego jak świat koniunkturalizmu (jeśli nie ja, to przecież ktoś inny, więc dlaczego nie ja?).

Powyższa refleksja nie oznacza oczywiście, że to, co opisał Miłosz w swojej książce, nie ma żadnego uzasadnienia. Wręcz przeciwnie, rzeczywistość człowieka, oprócz tej warstwy najbardziej przyziemnej i materialnej, zawsze ma jakąś warstwę psychologiczno-ideologiczną. Otóż człowiek, stojący wobec trudnego moralnie dylematu, zawsze będzie próbował zastosować jakąś psychologiczną metodę wyparcia i wytłumaczenia siebie. Studium przypadków, które przeprowadził w swojej książce Miłosz, ukazuje właśnie takie postępowanie jednostek, na podstawie którego próbujemy zebrać jakieś cechy wspólne. Poszukiwanie źródeł procesów zachodzących wewnątrz człowieka jest rzeczą trudną, ale jednocześnie fascynującą. Trudną, bo prawdziwe rozterki i ich źródła zna tak naprawdę tylko jednostka, stojąca wobec konieczności wyboru (egzystencjalizm), i jednocześnie fascynującą, bo nic tak nie interesuje człowieka, jak odkrywanie prawd o nim samym. Nawet jeśli te prawdy będą tylko prawdami częściowymi.

Czy „Zniewolony umysł” jest właśnie taką prawdą częściową? Zaryzykowałbym stwierdzenie, że tak, co znowu każe nam wrócić do osądu Starego Żyda z Podkarpacia. Otóż może się bowiem okazać, że Czesław Miłosz w swojej refleksji „ma rzetelnych 55 procent racji, (i) to bardzo dobrze i nie ma się co szarpać”. A może nawet „ma 60 procent racji? To ślicznie, to wielkie szczęście i niech Panu Bogu dziękuje!”. I wreszcie, „a co by powiedzieć o 75 procent racji? Mądrzy ludzie powiedzą, że to bardzo podejrzane”. Bądźmy zatem mądrzy i przekonajmy się samemu, ile racji jest w Miłoszowym spojrzeniu na ówczesną sytuację człowieka w czasach wielkiego przełomu.

Zacznę od samego początku, co niby jest oczywiste, ale w tym wypadku chodzi mi o coś innego. Otóż zasadniczo ten, kto przeczytał pierwszą stronicę książki Miłosza - i właściwie ją przy tym zrozumiał - mógłby na tym poprzestać. Teza wygłoszona przez Starego Żyda z Podkarpacia powinna być wp...

Rozwiń Zwiń

Po naprawdę genialnym i pełnym magii „Don Goyo” sięgnąłem po jeszcze jedną książkę autorstwa Demetrio Aguilera-Malta, która została przetłumaczona na język polski. W powieści „Porwanie generała” ekwadorski pisarz bezlitośnie rozprawia się z pewnym etapem w politycznym rozwoju kontynentu południowoamerykańskiego. Chodzi tutaj oczywiście o caudillizm, a więc system rządów opartych na dwóch filarach - przemocy i demagogii. Już od czasów zrzucenia hiszpańskiego zwierzchnictwa system ów stał się przekleństwem praktycznie wszystkich państw kontynentu, ale swoje prawdziwie zbrodnicze oblicze ukazał w czasach Zimnej Wojny. Właśnie wtedy caudillizm przekształcił się w jeszcze bardziej opresyjny sposób sprawowania władzy, stając się formą odpowiedzi na ekspansję ideologii komunistycznej. W zimnowojennych zmaganiach - jak to zwykle bywa - najbardziej ucierpieli zwykli ludzie, którzy zostali „uwięzieni” w państwach, w których jakakolwiek poprawa własnego losu nie była możliwa w żaden inny sposób, jak tylko w wiernopoddańczym i ślepym oddaniu się na usługi aktualnego dyktatora.

Powieść Demetrio Aguilera-Malta to ostra krytyka ówczesnych stosunków społecznych, ukryta pod płaszczykiem politycznego pastiszu i farsy. Oto znajdujemy się w fikcyjnym państwie - Babelandii, w którym odnaleźć możemy wszystkie składowe elementy opresyjnego systemu caudillizmu. Na czele państwa stoi Prezydent, szkielet-w-ludzkim-przebraniu, którego otacza cała zgraja pomagierów i usłużnych podnóżków, a wśród nich postać najważniejsza - generał Jonasz Pitekantrop, głównodowodzący armii i najsolidniejsza podpora prezydenta. Niezastąpiony wojskowy jest w pełni oddany swojej misji tłumienia wszelkich przejawów oporu wobec władzy aż do czasu, gdy pewien przypadkowo podrzucony na jego drodze banan oddał go w ręce Amautów, idealistycznych bojowników, których głównym celem jest wywrócenie babelandzkiej dyktatury. Porwanie generała Jonasza wprowadza popłoch i zamieszanie w najwyższych kręgach władzy, a system, pozbawiony swej głównej podpory, zaczyna się chwiać.

Odczytanie przejaskrawionych i nienaturalnie wykrzywionych realiów systemu dyktatorskiego, mimo nieubłaganego upływu czasu, nie sprawiają jakiejś większej trudności. Zamykanie uniwersytetów, kontrola prasy, zwalczanie opozycji, mordy polityczne i wszechobecne donosicielstwo - to elementy składowe każdej dyktatury tego typu, której przedstawicieli Aguilera-Malta porównuje do gorilas, czyli goryli. Jest w tym porównaniu coś adekwatnego. Pisarz daje jednak jasno do zrozumienia, że wszelkie zabiegi dyktatorów dla utrzymania swojej władzy są w dłuższej perspektywie pozbawione szans powodzenia. Najlepszym tego przykładem jest scena, w której generał Pitekantrop zawzięcie próbuje zniszczyć maszyny drukarskie. Te jednak jakimś cudownym sposobem stają się niezniszczalne i za nic robią sobie pociski i gąsienice nacierających na nie czołgów. Morał stąd taki, że nigdy nie uda się dyktaturze w pełni zawłaszczyć środków przekazu, bo te zawsze znajdą swój azyl w postaci nielegalnych wydawnictw i serwisów, które w podziemiu będą opisywać rzeczywistość taką, jaka ona jest, a nie taką, jaka chcieliby prezentować dyktatorzy. Ale pisarz nie jest tutaj bezkrytyczny i dostrzega inne zagrożenie dla świata mediów, a więc lojalność nie wobec władzy - niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z dyktaturą czy demokracją - ale przede wszystkim wierność pieniądzu. Media tego rodzaju zdolne są do stworzenia każdego przekazu, jaki tylko zażyczy sobie opłacający. Warto o tym pamiętać.

„Porwanie generała” ma także drugą warstwę znaczeniową, której odczytanie nie jest już takie łatwe. Oto bowiem gdzieś obok istnieje Labirynt, a więc rzeczywistość zwykłych ludzi. Labirynt jest oczywiście częścią Babelandii, z wszelkimi tego faktu konsekwencjami. Życie w Labiryncie oddaje bowiem realia egzystencji w świecie caudillizmu. W Labiryncie toczy się zwykłe, codzienne życie, zawiązują się miłości i rodzą się dzieci, ale wszystko to odbywa się w określonych uwarunkowaniach społecznych. Labirynt jest zatem obrazem społeczeństwa, któremu przyszło żyć w cieniu dyktatury. Dominuje tutaj bierność oraz postawa niwelacji wszelkich indywidualności. Nie mówić za dużo, nie robić za dużo i bacznie obserwować swoje otoczenie. W Labiryncie żyją wszyscy, a więc nie tylko ci, których władza uciska, ale także ci, którzy stanowią jej podporę, oraz cała rzesza tzw. zwykłych obywateli, którzy potulnie przyjmują realia takimi, jakimi przedstawia je im władza. To w Labiryncie toczy się cały czas walka o to, aby ludzie przejrzeli na oczy; aby wzniecić w nich gniew, który dosięgnie w końcu ciemiężców. Również w tej warstwie powieści ekwadorski pisarz dokonuje wykrzywień oraz nawiązania do ówczesnej rzeczywistości społecznej. Dopatrzyć tutaj możemy się krytyki instytucji takich jako kościół, ale także społeczeństwa jako takiego, którego bierność zawsze i wszędzie jest podstawą dla istnienia dyktatury. Dopiero bunt uciemiężonych daje szansę na dokonanie zmiany. Aby jednak on nastąpił, ktoś musi dać przykład i poderwać ludzi do działania.

Zasadniczo nie dziwi mnie, że w okresie PRL przetłumaczono tę powieść. Ostra krytyka stosunków społecznych w Ameryce Łacińskiej, jakiej dokonuje tutaj ekwadorski pisarz, doskonale wpisuje się w narrację ówczesnych komunistów o burżuazyjnym ucisku i wsparciu dla krwawych dyktatur, a zaprezentowana w powieści partyzantka Amautów jak nic jest odwołaniem do formacji guerilla, a więc lewicowych bojowników, zbrojnie walczących o obalenie ówczesnych dyktatur. „Porwanie generała” posiada wyraźne zabarwienie antyamerykańskie, gdyż to właśnie w Stanach Zjednoczonych autor upatruje źródła nowego oblicza caudillizmu. Nie jest to osąd błędny, choć warto pamiętać, że sprawa jest tutaj o wiele bardziej skomplikowana. Natomiast jakąś formą rechotu historii jest fakt, że powieść wydana w czasach PRL okazała się niejako prorocza i dla naszego „podwórka”, na którym to nie tak długo po jej wydaniu pojawił się pewien generał w ciemnych okularach.

Lektura „Porwania generała” wymaga pewnego samozaparcia. Już sama forma powieści, a więc ostra satyra polityczna z elementami farsy z pewnością nie każdemu przypadnie do gustu. Do tego przeplatające się wątki fabularne między Babelandią a Labiryntem mogą powodować pewne problemy z uporządkowaniem toku fabuły. Również pełne odczytanie wszystkich aluzji pisarza wydaje się już być mocno utrudnione, szczególnie dla odbiorców nie znających realiów życia w latynoamerykańskiej dyktaturze. Mimo to warto podkreślić, że ogólny przekaz powieści pozostaje jak najbardziej aktualny, a przerysowane i wykrzywione w zwierciadle satyry zjawiska i postawy nadal są i pozostaną pożywką dla każdej autorytarnej dyktatury w każdym rejonie świata.

Reasumując, książka raczej dla wielbicieli Ameryki Łacińskiej oraz zaangażowanego pisarstwa politycznego.

Po naprawdę genialnym i pełnym magii „Don Goyo” sięgnąłem po jeszcze jedną książkę autorstwa Demetrio Aguilera-Malta, która została przetłumaczona na język polski. W powieści „Porwanie generała” ekwadorski pisarz bezlitośnie rozprawia się z pewnym etapem w politycznym rozwoju kontynentu po...

Rozwiń Zwiń

Gdy nasz świat był jeszcze tajemniczym i niezbadanym miejscem, najbliższa góra lub rzeka stanowiły dla większości ludzi granicę tego, co znane i nieznane. To, co leżało dalej, było obiektem zarówno zainteresowania, jak i lęku. Dalekie, egzotyczne krainy zawsze były obiektem ciekawości i źródłem niesamowitych plotek. Wiadomości przekazywane z ust do ust, często ulegały przekręceniu i pomieszaniu - ktoś coś dodał, ktoś czegoś nie zrozumiał i dopasował to do własnych wyobrażeń. W ten sposób legenda i mit płynęły przez dzieje aż do współczesności, która wszystko zmierzyła, podzieliła i skatalogowała. Zdawałoby się, że nie ma już miejsca w obecnym świecie człowieka na wiarę w dawne podania. Nie jest to do końca prawda, choć liczba ludzi wierzących w legendy i mity znacznie spadła. Nigdy jednak całkowicie nie zanikła. Zmieniła się też nasza perspektywa - już nie szukamy raju na ziemi, zaginionej Atlantydy czy opływającego w złoto Eldorado. Teraz szukamy jakiegoś ukrytego sensu w kosmosie, bo ten nadal jest dla nas pełen tajemnic. Innymi słowy, przenieśliśmy nasze zainteresowanie z ziemi na niebo, tym samym odsyłając wiele legendarnych miejsc i krain do lamusa historii ludzkiej myśli. Ale czy aby na pewno?

Osoby Umberto Eco raczej nie trzeba przedstawiać, więc od razu przejdę do recenzji książki, w której obiektem jego zainteresowania są właśnie miejsca i krainy legendarne, stanowiące przez setki lat ludzkiej historii płodny obiekt myślenia mitycznego. „Historia krain i miejsc legendarnych” to przegląd najsłynniejszych tego typu idei krain, o których słyszeli wszyscy, ale do których nikt nigdy nie dotarł. Książka liczy w sumie piętnaście rozdziałów, a każdy z nich poświęcony jest jednemu zagadnieniu. Każdy rozdział powtarza ustalony schemat, a więc porządkując zagadnienie tekst Umberto Eco, następnie wybór reprezentatywnych tekstów źródłowych, w których dane miejsce lub kraina były opisane, oraz zestawienie związanych z nimi grafik i obrazów. A tych ostatnich jest naprawdę sporo, przez co książka przybiera formę albumu. Dodam, że przedruki te są naprawdę doskonałej jakości, często na dwie strony A4. Aby wyczerpać temat formy książki, nadmienię jeszcze, że całość wydano na kredowym papierze, w twardej oprawie, a więc „Historia krain i miejsc legendarnych” doskonale prezentuje się na regale. Inna sprawa, że trochę przy tym waży, co nieco utrudnia swobodną lekturę.

Według mnie, wybór dokonany przez Eco nie jest raczej zaskakujący. Czytelnik, mający jako takie obeznanie z kulturą i historią Europy, z pewnością o większości wybranych przez niego krain i miejsc legendarnych z pewnością coś słyszał. A jeśli ktoś wcześniej czytał jakieś inne książki autora, dostrzeże też ulubione tematy sławnego Włocha (np. mirabillia Wschodu i państwo księdza Jana były poruszane w powieści „Baudolino”). Teksty Eco pełnią zatem rolę głównie porządkującą i wyjaśniającą. Przytacza on krótki opis danego miejsca, w którym znajdziemy sporą dawkę ciekawostek i anegdot. Następnie komentuje źródła, które o nim wspominały, oraz prezentuje dodatkowe informacje o rozwoju i zaniku aury legendarności. Jeśli chodzi o dobór cytowanych fragmentów, są tam przedruki dzieł wydanych już w Polsce, ale też białe kruki, tłumaczone na nasz język dopiero przy okazji wydania recenzowanej książki. Tak jak już wspomniałem, poszczególne wątki, omawiane przez autora, są dodatkowo bogato ilustrowane, aby czytelnik naocznie mógł zobaczyć wizje i wyobrażenie miejsc, o których czyta. Całość zamykają przydatne indeksy.

Jeśli miałbym wymienić jeden z ciekawszych rozdziałów tej książki, na pewno byłoby to „Wymyślenie Rennes-le-Chateau”, w którym to Eco odkrywa przed czytelnikiem mechanizmy powstawania legend i mitów na przykładzie XIX wiecznego Rennes-le-Chateau, które to skupiło w sobie wszystkie modne w ówczesnym czasie teorie spiskowe. W efekcie powstał zaskakujący miszmasz podań, pogłosek i zwykłych bzdur, który zyskał pewien rozgłos. Była to także jedna z ostatnich prób otoczenia jakiegoś miejsca aurą legendarności i tajemniczości, która musiała jednak zakończyć się niepowodzeniem wobec niepowstrzymanego rozwoju nauki i techniki. Nie oznacza to oczywiście, że próba ta nie znalazła wiernych wyznawców, ale w skali historii europejskiej kultury nie przebiła się już ponad poziom ciekawostki.

Myślę, że na zakończenie można stwierdzić otwarcie - to nie jest najwybitniejsza książka włoskiego erudyty. Nie może taką być, gdyż za dużo w niej zwykłego odtworzenia przeszłości, a za mało charakterystycznej dla Umberto Eco intelektualnej błyskotliwości w formułowaniu myśli. Nie twierdzę oczywiście, że jest to wyłącznie odcinanie kuponów od wypracowanej wcześniej renomy. Zastanawiając się nad odpowiedzią na pytanie: „do kogo adresowana jest ta książka?”, stwierdzam, że możemy wskazać tutaj dwa rodzaje odbiorców. Pierwszy, to osoby, które chcą poszerzyć swoją wiedzę. Jeśli którakolwiek z nazw, które można znaleźć w spisie rozdziałów, stanowi dla kogoś zagadkę, książka Eco z pewnością pomoże ją rozjaśnić. To rodzaj wiedzy w pigułce, choć podanej oczywiście w charakterystycznym dla Umberto Eco stylu. Natomiast druga grupa odbiorców to czytelnicy chcący uporządkować swoją wiedzę na emat korzeni europejskiej tożsamości oraz poszukać nowych inspiracji nie tylko do kolejnych lektur, ale także w dziedzinie sztuki. Książka ta jest także dobrą bazą do prześledzenia schematu tworzenia i zaniku legendarności jako takiej.

Ot, przyjemna lektura.

Gdy nasz świat był jeszcze tajemniczym i niezbadanym miejscem, najbliższa góra lub rzeka stanowiły dla większości ludzi granicę tego, co znane i nieznane. To, co leżało dalej, było obiektem zarówno zainteresowania, jak i lęku. Dalekie, egzotyczne krainy zawsze były obiektem ciekawości i źr...

Rozwiń Zwiń

Każdy, kto zetknął się z osobą Wojciecha Cejrowskiego, z pewnością zauważył, że jest to osobowość z tupetem wielkim jak taran (skąd to porównanie? to wyjaśnia recenzowana książka) i równie ogromnym ego. Cechy te pozwalają mu wcisnąć się tam, gdzie bez nich po prostu nie sposób się dostać. A jak najlepiej je wykorzystać? Na przykład można poszukać Dzikich, czyli ludzkich społeczności żyjących na marginesie cywilizacji, według swoich odwiecznych praw i obyczajów. Z dnia na dzień ich liczba spada, ale są wciąż obecni, szczególnie na niedostępnych wyspach Polinezji lub pośród dżungli Ameryki Południowej. Właśnie ten ostatni kontynent upodobał sobie autor, a co widział i słyszał, opisał w „Gringo wśród dzikich plemion”. Posłuchajcie.

W przypadku książki Cejrowskiego mamy do czynienia z kawałkiem naprawdę rewelacyjnej literatury podróżniczej, pod warunkiem oczywiście, iż właściwie odczytamy jej tytuł. Otóż na pierwszym miejscu jest tutaj GRINGO, a dopiero obok są Dzicy. I tak właściwie jest przez cały czas lektury. Czy to dobrze, czy to źle - to zależy od naszego nastawienia i oczekiwań. Jeśli ktoś spodziewał się książki bardziej antropologicznej, w której ze szczegółami opisano życie Dzikich, spotka go na pewno spory zawód. Tylko, że pan Cejrowski nie jest badaczem, ani tym bardziej naukowcem - to podróżnik, który, jak sam mówi, pewnego dnia sprzedał lodówkę i po prostu ruszył w drogę, podczas której okazało się, że ma pewien wyjątkowy dar - otóż jest fenomenalnym bajarzem. Można pana Wojciecha lubić mniej lub bardziej - albo i wcale - ale raczej nie można zaprzeczyć, że jak mało kto potrafi opowiadać o odległych krainach i ich mieszkańcach, a „Gringo wśród dzikich plemion” jest tego świetnym przykładem.

Książka ma dość nieszablonową formę narracji, w której tłumacz przekomarza się autorem, a ten ostatni nie stroni od onomatopei lub zastosowania niestandardowych zabiegów formatowania tekstu. Całość wzbogacona jest o liczne fotografie, powstałe podczas podróży i spotkań z Dzikimi. Język opowieści pana Wojciecha jest prosty, ale jednocześnie bardzo plastyczny, co jest niezbędne do tego, aby zbudować więź porozumienia z możliwie szerokim gronem potencjalnych odbiorców. W rezultacie bardzo szybko dajemy się porwać relacji, a autor robi to, co mu wychodzi najlepiej - bryluje, opowiadając o tym, gdzie był oraz jak sobie tam poradził. I znowu, można na to kręcić nosem, doszukując się tutaj kolejnych przejawów megalomani Wojciecha Cejrowskiego, ale umówmy się - raczej nie po to jedzie człowiek samotnie na drugi koniec świata, żeby „schować się” za fachowym i neutralnym opisem suchych faktów, który dodatkowo raczej na pewno nie zdobyłby miana książkowego bestsellera. Ostatecznie pozostaje zatem subiektywne odczucie, czy przypadkiem postać pisarza nie przytłacza opisywanych miejsc i zdarzeń. W mojej ocenie - raczej nie. Wszak wszystko, co autor opisał, jest przecież efektem jego osobistych doświadczeń.

Jeśli chodzi o zawartość „Gringo...”, to mamy do czynienia raczej ze swobodnym zlepkiem anegdot i opowieści autora, niż z realizacją jakiegoś jasnego i wytyczonego planu. Zaryzykowałbym tutaj stwierdzenie, że również ta forma książki jest jakimś przybliżeniem świata Dzikich, w którym człowiek dla człowieka nadal znajduje się w centrum zainteresowania. U nas, w sumie jeszcze do niedawna, też tak było, gdyż to właśnie inni przez wieki stanowili źródło rozrywki, nowinek i wiadomości ze świata. Autorytet wyrastał wokół ludzi, którzy nie tylko dużo widzieli lub przeżyli, ale potrafili o tym ciekawie i przekonująco opowiadać. Dzicy nadal to doceniają, gdyż ich świat pozbawiony jest depersonalizujących źródeł przekazu: telewizji, Internetu, mediów społecznościowych, czyli tego wszystkiego, co człowieka cywilizowanego, z jednej strony, ustawicznie łączy ze „światową wioską”, ale, z drugiej, prowadzi do coraz większej alienacji, w której inny jest już tylko źródłem co najwyżej chwilowego i płytkiego zainteresowania. Wojciech Cejrowski pokazuje odmienne społeczności, w których opowieść to najlepsza waluta. Jeśli zatem zachwycamy się gawędziarskim stylem opowieści autora, warto zastanowić się, czy przypadkiem w tym momencie nie przypominamy Dzikich, którzy wygodnie umościwszy się w swoich hamakach, domagali się od dziwnego gringo w okularach coraz to nowych opowieści o nieznanym im świecie.

Jedna kwestia wymaga jeszcze rozważenia - czy pan Wojciech traktuje Dzikich absolutnie poważnie, czy też robi sobie z nich przysłowiowe żarty? A poważniej mówiąc - czy można dopatrzyć się w narracji autora przejawów wyższości białego człowieka nad Dzikim? Myślę, że z tej próby obywatel WC wychodzi obronną ręką, choć nie raz i nie dwa korzysta z przewagi, którą daje mu jego jasny kolor skóry. Ale to jest rzecz, której nie zmienimy (no chyba, że zastosuje się Indiańską Procedurę Maskującą, w skrócie IPM, czego jednak sam autor serdecznie odradza - wtedy wszyscy ludzie rzeczywiście są równi). Kolor skóry w środowisku, w którym przebywał Wojciech Cejrowski, zawsze będzie stawiał niewidoczny mur. Rolą podróżnika jest właśnie jego obalenie, przełamanie dystansu, co wyraźnie podkreśla on w swojej książce. Dzicy są Dzicy dlatego, że chcą takimi pozostać. Biały człowiek, z jego bagażem pełnym nowoczesności, jest i zawsze będzie zagrożeniem. „Gringo wśród dzikich plemion” to opowieść o Dzikich napisana z postawę szacunku dla „innego”, ale jednocześnie zachowująca nasz pakiet kulturowy i naszą europejską tożsamość, za którą to ostatnio panuje przedziwna moda na przepraszanie. Tu właśnie tkwi cała trudność w byciu popularyzatorem innych kultur - jak zachować szacunek dla odmienności i jednocześnie nie zatracić się w tanim lizusostwie, niezdrowej fascynacji lub przesadnym protekcjonizmie. W mojej ocenie opowieść pana Wojciecha wychodzi z tego dylematu obronną ręką, choć pewnie są tacy, co mają zdanie odmienne.

„Gringo wśród dzikich plemion” to na pewno jedna z najlepszych książek podróżniczych, jakie do tej pory miałem okazję przeczytać. Jej największą zaletą jest przede wszystkim poczucie humoru, nieszablonowe podejście i umiejętność zaskakiwania do ostatniej stronicy. Do tego wszystkiego trzeba jeszcze dodać przepiękne wydanie, które aż z przyjemnością bierze się do ręki. Świetna lektura na odstresowanie i choć na chwilę przeniesienie się do zupełnie innego świata.

Każdy, kto zetknął się z osobą Wojciecha Cejrowskiego, z pewnością zauważył, że jest to osobowość z tupetem wielkim jak taran (skąd to porównanie? to wyjaśnia recenzowana książka) i równie ogromnym ego. Cechy te pozwalają mu wcisnąć się tam, gdzie bez nich po prostu nie sposób się dostać. ...

Rozwiń Zwiń

Początek powieści jest dość nieciekawy, bo i poznajemy raczej nieciekawą personę. Walter Faber jest inżynierem, który na zlecenie UNESCO prowadzi bardzo odpowiedzialne działania na całym świecie. Aktualnie jest w trakcie podróży z Nowego Yorku do Caracas, gdzie ma nadzorować montaż ważnych turbin. Faber charakteryzuje się dość specyficznym podejściem do życia - to technokrata i specjalista, bezgranicznie oddany zdobyczom nauki i techniki oraz oceniający świat z puntu widzenia rachunku prawdopodobieństwa i czystego utylitaryzmu. A prywatnie to zbliżający się do pięćdziesiątki mężczyzna, który tkwi w przelotnym i niesatysfakcjonującym go związku z o połowę młodszą kobietą. Z chęcią zakończyłby tę znajomość, ale z niewiadomych dla siebie przyczyn nie może się na to zdecydować, choć wielokrotnie próbuje. Dla jego wybranki jest on natomiast głównie źródłem wrażeń i pieniędzy w „nowojorskiej dżungli”. W końcu inżynierowie zarabiają całkiem nieźle. Stąd Ivy zawsze znajdzie sposób, aby ponownie usidlić głównego bohatera powieści, gdy ten za bardzo wymyka się jej ku starczej samotności. Aż do teraz.

Faber nie wie, że wsiadając do samolotu do Caracas, uruchomi ciąg zdarzeń, które zaprowadzą go daleko we własną przeszłość. Na pokładzie samolotu spotyka bowiem pewnego mężczyznę, który początkowo wyjątkowo działa mu na nerwy. Awaryjne lądowanie samolotu na pustyni gdzieś w Meksyku sprawia jednak, że oto na kilka dni Faber jest zdany na jego towarzystwo, co doprowadza go do pierwszego z ciągu zaskakujących odkryć - oto bowiem współpasażer, z którym w cieniu skrzydeł samolotu pogrywa w szachy, jest młodszym bratem jego najlepszego przyjaciela, który z kolei nieco ponad dwadzieścia lat temu ożenił się z jego dawną miłością. Spotkanie to spowoduje, że Faber zaczyna postępować wbrew swoich dotychczasowym poglądom, a pierwszym tego przejawem jest decyzja o przerwaniu podróży służbowej do Caracas i udanie się razem z Herbertem na poszukiwanie jego brata, zagubionego gdzieś pośrodku gwatemalskiej dżungli. Technokratyczny umysł bohatera jeszcze próbuje sprzeciwić się temu zdawałoby się szalonemu pomysłowi („Byłem za tym, żeby wracać”) - jaka jest bowiem szansa odnalezienia pojedynczego człowieka w tropikalnym piekle? A jednak Walter Faber nie odpuszcza. Jakieś fatum pcha go na zagubioną w buszu farmę, gdzie odnajduje wreszcie biednego Joachima. To jednak dopiero początek, którego finał doprowadzi do współczesnej wersji greckiej tragedii.

Powieść Maxa Frischa jest w gruncie rzeczy gorączkową relacją wytrąconego z równowagi technokratycznego umysłu. To niechlujna, rozgorączkowana plątanina zdań i słów. Pisarz nie tworzy klasycznej narracji. Narratorem jest tutaj główny bohater i to on opisuje swój świat i własne przeżycia, a czytelnik wyłuskuje z tego to, co pomoże mu nie tylko w zrozumieniu tej postaci, ale także w uchwyceniu ukrytego przesłania książki. Początkowo ten styl opowieści wymaga pewnego przetrawienia i przyzwyczajenia się do „nieliterackiego” stylu relacji bohatera. Z czasem jednak coraz mniej zwracamy na to uwagę, a coraz bardzie skupiamy się na treści „faberowskich” myśli i wydarzeń, w których ten uczestniczy. A dlaczego właśnie taka forma? To czytelnik zrozumie dopiero na końcu książki.

W relacji Fabera wielu odbiorców dopatruje się nawiązania do mitycznego Edypa i jego historii kazirodczej miłości. Rzeczywiście, można zinterpretować perypetie bohatera jako współczesną interpretację tego mitu, ale chyba w tej opowieści jest coś znacznie ważniejszego, na co autor chciał zwrócić uwagę czytelnikowi. Oto bowiem spotkanie Waltera z Hanną, jego dawną miłością, jest niczym starcie dwóch równoległych wymiarów - współczesnego świata technokratycznego myślenia, reprezentowanego przez tytułowego Homo Fabera, oraz dawnego, przepełnionego humanistycznymi wartościami sposobu postrzegania świata, w którym ludzkie decyzje nie są oparte tylko i wyłącznie o czystą kalkulację zysków i strat. Taką postawę prezentuje właśnie dawna miłość Fabera, co od razu wyjaśnia czytelnikowi, dlaczego tym dwojgu przed laty nie wyszło. Tu nawet nie chodziło o nadciągające ciężkie czasy dla Europy (akcja powieści dzieje się w latach 50. XX wieku), o antysemityzm i związane z nim prześladowania, ale właśnie o to, że tych dwoje stanowiło zupełnie różne światy, które tylko na moment zetknęły się ze sobą, po czym ich drogi się rozeszły na kolejne dwadzieścia lat.

Ale wracając jeszcze do tytułowego homo Fabera. Warto zauważyć, że ciąg zdarzeń, który doprowadza głównego bohatera do bolesnego finału, czytelnikowi od razu wydaje się skrajnie nieprawdopodobny. To spotkanie na statku, ta różnica wieku i wreszcie to uczucie, które łączy w tak niewiarygodny sposób, odczytywać należy właśnie jako celowe przerysowanie, które tak mocno wyróżnia się na tle osobistych przekonań Fabera o nadrzędnej roli statystki i prawdopodobieństwa. Bohater ciągle to podkreśla, ale zdaje się nie dostrzegać tego, że sam przestał się nimi posługiwać w praktyce. Cały ciąg wypadków od feralnego lądowania na meksykańskiej pustyni jest zaprzeczeniem tej postawy bohatera, którą tak szczyci się w swojej rozmowie z Hanną.

Tym samym pisarz wskazuje nam starą prawdę, że życia nie da się do końca zaplanować; że postawione i realizowane przez człowieka cele to tylko mniej lub bardziej skuteczny sposób eliminacji zdarzeń niepożądanych, nad którym jednak nie mamy i nigdy nie będziemy mieli pełnej kontroli. „Mój błąd: że my technicy usiłujemy żyć bez śmierci” i „Życie nie jest materią, nie można go opanować techniką” - to nie tylko urywki dyskusji między Faberem a Hanną, ale także otwarte pytanie o podejście do ludzkiego życia: czy ma ono być drobiazgowo zaplanowaną kreacją technokraty czy też przepełnioną humanizmem egzystencjalną sztuką do odegrania?

„Nie możemy zlikwidować starości (…), żeniąc się z własnymi dziećmi”. Nie zlikwidujemy jej też poprzez statystyczne ujęcie i racjonalne zastosowanie rachunku prawdopodobieństwa. „Homo Faber” to, w mojej ocenie, forma literackiego pytania o kierunek świata u progu kolejnej technologicznej rewolucji. Wydaje mi się, że tym bardziej aktualna właśnie teraz, gdy przed nami, na horyzoncie ludzkiej egzystencji, zaczynają pojawiać się kolejne miraże w postaci robotyki, genetyki i wszelkich innych naukowych obietnic bardziej przewidywalnego i bezpiecznego życia. Czy niczym Walter zachwycimy się nimi, czy też dostrzeżemy, jak Hanna, fundamentalne zagrożenia dla naszego człowieczeństwa? A może, niezależnie od tego, jaką drogę w życiu obierzemy, nasze los zawsze będzie miało coś z greckiej tragedii?

Nie wiem, czy moje interpretacje tej powieści nie wykraczają już poza faktyczne zamierzenia pisarza, ale nie ma to większego znaczenia. Wszak czytamy, aby stawiać pytania nawet tam, gdzie nie postawiłby ich sam autor.

Bardzo dobra powieść.

Początek powieści jest dość nieciekawy, bo i poznajemy raczej nieciekawą personę. Walter Faber jest inżynierem, który na zlecenie UNESCO prowadzi bardzo odpowiedzialne działania na całym świecie. Aktualnie jest w trakcie podróży z Nowego Yorku do Caracas, gdzie ma nadzorować montaż ważnych...

Rozwiń Zwiń