Na zbiór opowiadań składają się historie mające źródło w dzieciństwie i wojennych przeżyciach, młodości. Wrażliwość Ficowskiego nadała tym miniaturom poetycki klimat. Liryczne obrazki z bogatą metaforyką przeplatają się z grozą wojny, powstaniem warszawskim, wspomnieniami z dzieciństwa, onirycznymi rojeniami, groteskowymi zdarzeniami. Poetycka proza przenosi czytelnika do krain dawno nieistniejących, zaciera się granica między światem realnym a fantastycznym. Budzi to niepokój, ale też pomaga zrozumieć poetę.

Słowami maluje Ficowski niezwykłe obrazy, mimochodem wywołując widma Schulza, Chagalla czy nawet Kafki, które unoszą się nad miasteczkami jak na obrazach francuskiego malarza. Charakterystyczna dla niego nostalgia nadaje opowieściom posmak tęsknoty za utraconym rajem dzieciństwa. Oniryczne wizerunki opuszczonych miast, z błąkającymi się dybukami i duchami przeszłości, są i straszne, i śmieszne, i wzruszające. Znalazło się w nich miejsce na podbarwiony sarkazmem humor (opowiadanie „Radość rzeczy martwych”), zaskakujące puenty. „Osada przejezdna” może nasuwać skojarzenia z „Pociągiem życia”, choć Ficowski nie mógł przecież o tym filmie słyszeć.

Szkicując krótkie formy literackie Jerzy Ficowski pyta o to, który świat jest bardziej rzeczywisty: ten utkany ze snów, czy teraźniejszy i jakimi kryteriami je oceniać? Autor zwraca uwagę na ulotność wspomnień i ma świadomość, jakiej obróbce wyobraźnia poddaje zapamiętane obrazy. Zdaje sobie sprawę, że to, co zapamiętał (…) jest obiektem moich najśmielszych hipotez i domniemań, tym prawdziwszych, że niesprawdzalnych. Efemeryczna, powoływana przeze mnie do istnienia na jedną chwilę za oknem pociągu, weryfikuje każde moje przypuszczenie, każdy domysł o niej, niczemu bowiem nie jest w stanie zaprzeczyć. Przypominając sobie minione światy Ficowski ocala je od zapomnienia, ale też tworzy na nowo.

Czas się dla niego zatrzymał a klisze wspomnień nakładają się na siebie. Autor żyje przeszłością, ale to nie ona jawi się jako sen – raczej przyszłość i teraźniejszość mają zamazane kontury. Do ukochanej ojczyzny, raju dzieciństwa można wrócić, ale tylko odbywając podróż w czasie, stąpając po śladach przodków i… własnych. W ogrodach pamięci można zabłądzić, ale Ficowskiemu udaje się znaleźć drogę, choć porusza się po ścieżkach z pogranicza jawy i snu.

W „Czekaniu na sen psa” Ficowski próbuje ocalić kruchość pamięci. Pamięci, której do końca nie można ufać, podlegającej fluktuacjom, zmieniającej to, co brało się za pewnik, według własnych reguł. Jak więc być strażnikiem pamięci, demiurgiem, ocalić od zagłady to, co przecież już dawno w proch się rozsypało i istnieje tylko w wyobraźni? Magiczna książka nie tylko dla wielbicieli poezji Ficowskiego, również dla kolekcjonerów okruchów wspomnień, koneserów pięknych słów i wizji z nich utkanych.

Magdalena Świtała