II Rzeczpospolita istniała naprawdę krótko. Każdy zgodzi się, że w historii państw i narodów dwadzieścia lat to bardzo mało. Tymczasem niepodległa Polska, która wróciła na mapy Europy w 1918 roku, właśnie tyle czasu dostała od historii. Oceniając dziś II RP, często o tym zapominamy. Czy bowiem w dwadzieścia lat można było zbudować sprawne, nowoczesne państwo? Czy w tak krótkim czasie można było przezwyciężyć dziedzictwo zaborów? Dziś spór o II RP jest ciągle żywy. Jaka zatem była wyśniona niepodległa Polska? Czy miała twarz Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego, czy może raczej wiejskiej biedy i analfabetyzmu? Czy da się na takie pytanie dać jednoznaczną odpowiedź?

Dzieje II RP są fascynujące i bez wątpienia warte poznania. Przekonujemy się o tym, sięgając po znakomitą publikację profesora Włodzimierza Mędrzeckiego pod nieco kontrowersyjnym tytułem „Odzyskany śmietnik. Jak radziliśmy sobie z niepodległością w II Rzeczypospolitej”. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Literackiego. Autor jest uznanym historykiem, pracownikiem PAN. Wielce wymowna jest okładka książki, która przedstawia mapę Polski jako układankę z ziem trzech rozbiorów. Właśnie to – zdaniem autora – było najpoważniejszym wyzwaniem stojącym przed nowym państwem. Zbudować jeden organizm państwowy, zasypując porozbiorowe dzielnice.

Recenzowana książka składa się z dwunastu rozdziałów i stanowi chronologiczny zapis dziejów II RP. Na uwagę zasługuje styl i język autora. Choć jest on zawodowym historykiem, to jednak dzięki żywej narracji kieruje swoją nową książkę do szerokiego grona odbiorców. Jest to niezaprzeczalny atut. Włodzimierz Mędrzecki stara się również zachować daleko idący obiektywizm. Należy podkreślić, że zdecydowanie mu się to udało. Pisząc o II RP, autor nie popada w skrajności. Nie przekonuje czytelnika na każdej stronie, że było to państwo biedne, nieudolne i po 1926 roku autorytarne. Nie kreśli obrazu tamtej Polski wyłącznie w czarnych barwach. Z drugiej zaś strony nie popada w nieuzasadniony optymizm. Nie stara się usprawiedliwić zjawisk, których usprawiedliwić się nie da. Nie przekonuje, że budowa Gdyni i COP-u definiuje Polskę międzywojenną jako nowoczesne i sprawne państwo.

Jednym słowem nie jest autor zakładnikiem żadnej z legend II RP – ani białej, ani czarnej. Polska międzywojenna wyłaniająca się z jego książki jest niczym różnokolorowa mozaika. Patrząc na jej historię, mamy prawo czuć prawdziwą dumę, lecz także wstyd i zażenowanie. Mędrzecki przekonuje, że udała się przede wszystkim budowa państwa jako takiego – co wcale nie było takie oczywiste. Dość szybko przeprowadzono wybory parlamentarne, uchwalono konstytucję i stworzono wiele ważnych instytucji. Wreszcie osiągnięcia, o których słyszał każdy – Gdynia i COP. Jednak państwo to nie tylko wielkie inwestycje i propagandowe przedsięwzięcia. To niestety także wielkie zaniedbania – analfabetyzm, nieudana reforma rolna, straszliwe przeludnienie i bieda na wsi. W II RP było kilka milionów „ludzi zbędnych”, której to kwestii w żaden sposób kolejne władze nie potrafiły rozwiązać. Podobnie nierozwiązywalnym problemem była sprawa mniejszości narodowych.

Historię II RP generalnie można podzielić na dwa okresy: przed i po zamachu majowym. Jak autor ocenia wystąpienie Marszałka z 1926 roku? Czy sanacja była rzeczywiście „sanacją”? Czy Józef Piłsudski miał spójną wizję tego, jak ma wyglądać Polska pod jego rządami? Czy przygotował swoich następców? Dlaczego po jego śmierci całkowicie zmarginalizowany został Walery Sławek, jego najbliższy współpracownik?

„Odzyskany śmietnik. Jak radziliśmy sobie z niepodległością w II Rzeczypospolitej” to znakomite opracowanie dziejów Polski międzywojennej. Profesor Włodzimierz Mędrzecki daje nam obiektywny wykład historii II RP – politycznej, gospodarczej, kulturalnej, społecznej. Książka jest zdecydowanie warta naszej uwagi. Wciąż bowiem na temat II RP funkcjonuje zbyt wiele mitów. Recenzowana publikacja jest świetną okazją do tego, aby poznać prawdziwe oblicze tamtej Polski.

Wojciech Sobański