George Mackay Brown przenosi nas na dalekie północne wyspy, do świata ludzi prostych, lecz twardych, żyjących w zgodzie z naturą. W społeczeństwie tym marzyciele nie mają łatwego życia. Miejscowi postrzegają więc Thorfinna Ragnarsona, w którego umyśle wykluwają się codziennie nowe opowieści, jako niereformowalnego próżniaka. A jednak to jego historie otwierają przed czytelnikiem zupełnie inne perspektywy – dzięki nim zanurzamy się w przeszłość wyspy, w jej pieśni i legendy. Dzięki nim zaciera się granica pomiędzy rzeczywistością a marzeniem, zaś wizja pisarza nabiera baśniowego charakteru.

„Nad Oceanem Czasu” powstało w latach dziewięćdziesiątych, w momencie gdy stan zdrowia George'a Mackaya Browna stale się pogarszał. Ta nominowana do Nagrody Bookera powieść utkana jest z nici nostalgii i tęsknoty, przenosząc czytelnika do świata, który dawno odszedł już w przeszłość. Opowieść naznaczona piętnem niesamowitości nie jest jedynie historią wspomnianego Thorfinna Ragnarsona. Bohaterów w stworzonym przez szkockiego pisarza świecie odnajdziemy o wiele więcej. Ich losy splatają się ze sobą, a każdy z nich ma znaczenie, wpływając na dzieje całej społeczności.

Odnosiłam niekiedy wrażenie, że szorstka czułość, z jaką narrator traktuje Thorfinna Ragnarsona, dowodzi, że postać ta pozostaje mu szczególnie bliska. Być może urodzony w 1921 roku w Stromness na Orkadach pisarz doskonale znał trudy życia marzycieli w prostym, rolniczym społeczeństwie. Większość z nich to ludzie pracy, kierujący się nieskomplikowanym kodeksem moralnym, lecz zdarzają się również wyjątki. Autorowi udało się z wielką wprawą nakreślić ciekawe, nietuzinkowe portrety postaci, takie jak ekscentryczny pastor Hector Drummond czy jego siostra Sophie – piękna i pełna energii. Nie ulega wątpliwości, że nie pasują oni do tradycyjnego społeczeństwa i jego podziałów, a jednak zyskują życzliwość mieszkańców wyspy oraz sympatię czytelnika.

„Nad Oceanem Czasu” to również spotkanie małej, prywatnej historii z wielką, niszczącą wszystko machiną dziejów. Być może opowieści o starych, spokojnych światach pożartych przez bezduszną cywilizację nie należą do niezwykle zaskakujących, lecz szkocki pisarz opiewa minione dzieje wyjątkowo subtelnie i nienachalnie, wzbudzając w czytelniku głęboki żal po nieodwracalnej stracie.

Na koniec wyznać muszę, że tytuł mojej recenzji z pełną premedytacją nawiązuje do noblowskiego przemówienia Olgi Tokarczuk. W prozie George’a Mackaya Browna odnalazłam bowiem czułość, będącą „ożywianiem, nadawaniem istnienia tym wszystkim okruchom świata, jakimi są ludzkie doświadczenia, przeżyte sytuacje, wspomnienia”, „głębokim przejęciem się drugim bytem, jego kruchością, niepowtarzalnością, jego nieodpornością na cierpienie i działanie czasu”¹. Jak wspaniale powyższe słowa opisują dzieło szkockiego pisarza! „Nad Oceanem Czasu” staje się więc opowieścią o naszych najbardziej pierwotnych uczuciach, nadziejach i lękach, zyskując ponadczasowy wymiar i wydźwięk.

Ewa Szymczak

_{¹ https://www.rp.pl/Literatura/191209471-Czuly-narrator-Pelny-tekst-noblowskiego-wykladu-Olgi-Tokarczuk.html.}