„Nie istniała więc jedna opowieść o antyku. Nie powstała też jedna opowieść o renesansie (…).

Nowe, renesansowe książczyska z piekła rodem powoli zmieniały średniowieczną Europę, ale też utrwalały jej przefiltrowany przez marzenia i mniemania humanistów obraz dla przyszłych pokoleń”.

Biorąc do ręki najnowszą książkę Anny Brzezińskiej, możemy się przerazić. Liczy ona bowiem ponad siedemset stron i zdecydowanie nie należy do lektur, które możemy zabrać ze sobą do torebki czy na spacer. „Zmierzch świata rycerzy. O kobietach, którym zawdzięczamy nowożytność” – bo o tym tytule mowa – został wydany przez Wydawnictwo Literackie. Autorka jest mediewistką, znaną przede wszystkim z głośnych „Córek Wawelu”. Jednak do tej pory nie czytałem żadnej jej książki.

Czy zatem „Zmierzch świata rycerzy” mi się spodobał? Czy przypadł mi do gustu styl i język Anny Brzezińskiej? Recenzent zawsze stara się odpowiedzieć na te pytania, należy mieć jednak świadomość tego, że jest to jego subiektywna odpowiedź. Otóż książka ta nie porwała mojego czytelniczego serca. Może się to wydawać dziwne, ponieważ bardzo interesuję się historią, która jest moją pasją od zawsze. Jednak recenzowana pozycja mnie po prostu przytłoczyła i miałbym trudności z odpowiedzią na pytanie, komu tak naprawdę ją polecić. Przede wszystkim nie można jej nazwać powieścią historyczną. Podejdźmy do sprawy poważnie – to jest książka popularnonaukowa, nie powieść.

Po drugie mam kłopot z tytułem, z którym po prostu się nie zgadzam. Rozumiem, że miał on przykuć uwagę czytelnika i sprawić, że książka będzie się wyróżniać na półkach księgarni. Jednak zastanówmy się głębiej, czy koniec średniowiecza był definitywnym zmierzchem świata rycerzy? Czy w nowożytności nie było już rycerzy? Czy nie było wielkich bitew przez nich toczonych? Oczywiście były, podobnie jak rycerze.

Jeszcze trudniejsza do obrony jest druga część: „o kobietach, którym zawdzięczamy nowożytność”. Czy zatem gdyby nie te kobiety, nowożytność by się nie wydarzyła? Czy Kolumb nie odkryłby Ameryki, Turcy nie zdobyliby Konstantynopola? A właśnie z tymi wydarzeniami wiążemy początek czasów nowożytnych. Rozumiem, że autorka w swoich książkach konsekwentnie skupia się na kobietach, jednak takie sensacyjne tytuły mogą wprowadzać w błąd potencjalnych czytelników. Równie dramatycznie brzmi opis wydawcy. Jednym słowem według mnie jest to przesada. Tak to widzę.

Sama książka zaś jest bardzo obszerna, szczegółowa, czasem nawet drobiazgowa. Składa się z trzech części. Tak naprawdę każda z nich mogłaby być osobną opowieścią i tak pewnie byłoby lepiej. Burgundia, Rzym i Ferrara – wszędzie tam dochodzi do politycznego przesilenia. Zmieniają się rządzący, do władzy dochodzą nowe dynastie. Jednak możemy być nieco zagubieni mnóstwem postaci, opisem ich pokrewieństwa i mariaży. Oczywiście trudno nie docenić ogromu pracy, jaką włożyła autorka w powstanie tej książki. Jednak według mnie jest ona po prostu za długa i napisana tak, jakby była prawie podręcznikiem akademickim. Stąd też polecam ją tym, którzy interesują się ostatnimi dekadami średniowiecza i początkami renesansu, widzianymi przez pryzmat konkretnych historycznych postaci. Mnie osobiście „Zmierzch świata rycerzy” najwyraźniej przerósł.

Wojciech Sobański