„Każdy ma własny obraz zakupów w PRL-u, choć na pewno są też wspomnienia wspólne. Ta książka je przywołuje. Zarówno te ze strony sprzedawców, jak i kupujących. Tych z domów handlowych, ze spożywczaków, sklepów, w których można było kupować za bony albo obcą walutę, kiosków Ruchu (…), wszelkich targów, bazarów”.

Dziś sprawa jest oczywista – jeśli chcemy coś kupić, idziemy do sklepu i po prostu to kupujemy. W zasadzie nie ma różnicy, czy są to artykuły spożywcze, przemysłowe, kosmetyki czy meble. Wchodzimy do sklepu, oglądamy, co nam się podoba, i wybieramy towar, który najbardziej nam odpowiada. Co ważne, w sklepie zawsze jest towar. Zawsze jest z czego wybrać i co kupić. Ale przecież jeszcze nie tak dawno rzeczywistość wyglądała zupełnie inaczej. Polska Ludowa z całą pewnością nie była rajem dla klientów sklepów. Chroniczny brak towaru, wieczne kolejki, puste półki – te obrazy na stałe weszły do powszechnej świadomości. Praktycznie nie było mowy o wyborze – brało się to, co akurat „rzucili”. Tak się właśnie mówiło – jakby jacyś obcy towar „dowieźli i rzucili na sklep”.

Jak to zatem było z tym kupowaniem za komuny? Czy wszystkie funkcjonujące dziś wyobrażenia o tamtych latach są prawdziwe? Gdzie kupowano w Polsce Ludowej? W jaki sposób ludzie funkcjonowali w gospodarce ciągłego niedoboru? Jak dawali sobie radę na co dzień?

Pomocą w odpowiedzi na te i wiele innych pytań może być lektura najnowszej książki Wojciecha Przylipiaka pod znamiennym tytułem „Zakupy w PRL. W kolejce po wszystko”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Muza. Autor jest znanym dziennikarzem. Recenzowany tytuł jest reporterską opowieścią o zakupowej rzeczywistości w komunistycznej Polsce. Autor opisuje lata 1945–1989, oddając głos zarówno kupującym, jak i sprzedawcom i pracownikom handlu. W ten sposób przenosi nas w świat, który wielu z nas pamięta, ale którego powrotu z pewnością nikt nie oczekuje. Świat, w którym nawet najprostsze zakupy spożywcze mogły być nie lada wyzwaniem.

Jednocześnie Wojciech Przylipiak stara się nie powielać funkcjonujących stereotypów. Chce w swoich dziennikarskich dociekaniach dotrzeć jak najbliżej prawdy. W tym celu sięga do wielu źródeł z epoki – wywiadów, fragmentów filmów, piosenek. Pokazuje, jak barwny świat handlu funkcjonował w ówczesnej kulturze. W jaki sposób komentowali go artyści, którzy śpiewali nawet o kolejkach pod sklepami.

Książka nie ma układu chronologicznego, co czasem może zaburzać narrację. Osobiście wolałbym właśnie takie podejście do tematu – chronologicznie i z pewnym „krytycznym” wstępem. Jednak autor zdecydował się przede wszystkim na przywoływanie wspomnień swoich i swoich rozmówców. Przyniosło to oczywiście określony efekt – książka jest z pewnością autentyczna i pokazuje ogromne zróżnicowanie szeroko pojętej rzeczywistości handlu w Polsce Ludowej.

PRL był krajem, gdzie pewne były tylko braki w zaopatrzeniu sklepów. Chociaż i te uzależnione były od regionów kraju i mogły na tym tle występować znaczące różnice.

Lektura książki przynosi wiele ciekawych informacji i anegdot. Za nimi wszystkimi kryją się tak naprawdę zmartwienia i codzienne problemy zwykłych ludzi – gdzie kupić coś na obiad? Jak wyposażyć mieszkanie? W co się ubrać? Uważny czytelnik dowie się także, czy książki były w Polsce Ludowej dobrem luksusowym. Czy kupowano więcej książek, czy wódki? Czy kartki pomagały uzdrowić system niedoboru, czy wręcz przeciwnie – jeszcze go potęgowały?

Publikacja jest wzbogacona wieloma zdjęciami, co bez wątpienia podnosi jej walor edytorski i poznawczy. Czarno-białe zdjęcia fantastycznie oddają klimat epoki, o której pisze autor. Nawet jeśli podczas lektury w niektórych momentach się uśmiechniemy, to nie zapominajmy, że jest to „śmiech przez łzy”.

„Zakupy w PRL. W kolejce po wszystko” to bez wątpienia interesująca pozycja dla wszystkich zainteresowanych tą tematyką i codziennością w Polsce Ludowej.

Wojciech Sobański