Epoka mykeńska, a już zwłaszcza minojska, to okres niezwykle enigmatyczny. Źródeł jest niewiele, a fantazja badaczy nieograniczona. Zagadnienia religii wczesnogreckiej również należy do wyjątkowo trudnych dla badaczy. Autor niniejszego studium, B. Rutkowski, był archeologiem i jego praca oparta jest niemal całkowicie o źródła archeologiczne. Trudno się dziwić, źródła pisane występują bowiem w minimalnym stopniu (zapiski pisma linearnego B). Trzeba też zaznaczyć, że podtytuł pracy mówi o niej znacznie więcej niż tytuł główny, bowiem informacji na temat wyobrażeń Minojczyków i Mykeńczyków o życiu pozagrobowym jest stosunkowo niewiele.

Pierwsza część poświęcona jest Krecie. Autor przedstawia typy sanktuariów w grotach i na wyżynach, pierwotne świątynie. Omawia również dwa bardzo ważne dla kultury minojskiej motywy, jakimi są tzw. rogi sakralne oraz podwójne siekiery (labrys). Zarysowany został też problem kultu Kreteńczyków oraz minojski panteon. Ostatni natomiast rozdział tej część dotyczy wyobrażeń o życiu pozagrobowym, owych tytułowych Wyspach Wiecznego Szczęścia. Druga, krótsza część dotyczy lądu greckiego. Przedstawione zostały różne typy miejsc kultu, panteon mykeński oraz zwyczaje grzebalne.

"Wyspy wiecznego szczęścia" to książka raczej archeologiczna niż religioznawcza. Więcej miejsca poświęcono obiektom kultu niż samym wierzeniom, ale baza źródłowa rzeczywiście pozwala tylko na takie zarysowanie problematyki religii wczesnogreckiej. W gruncie rzeczy uważam, że Autor postąpił słusznie nie wchodząc na niepewny obszar przypuszczeń i hipotez na temat minojskiej teologii. Wobec takiej, a nie innej bazy źródłowej wiele ustaleń i tak ma jedynie charakter propozycji, ale nazwisko badacza pozwala w tym wypadku na pozytywne się do nich ustosunkowanie. Mnie osobiście zainteresowało w tej książce wymienienie jako pierwszych obiektów kultu stalaktytów w jaskiniach. Ewolucja tego kultu poprzez czczone w epokach późniejszych słupy, xoana, a wreszcie posągi antropomorficzne to bardzo interesujące zagadnienie. Szkoda, że opisując kult słupów Autor nie pociągnął tej problematyki dalej, choćby do czasów Grecji archaicznej.

Biorąc pod uwagę fakt, że prac o epoce minojskiej i mykeńskiej nie ma w j. polskim zbyt wiele, książka ta może wzbudzić zainteresowanie fanów wczesnych dziejów Grecji. Szczególnie spodoba się pewnie archeologom. Ci, którzy nie są dobrze zapoznani z tą piękną skądinąd dyscypliną, mogą się czuć nieco zagubieni w narracji nasyconej terminologią i niewiele laikowi mówiącymi nazwami zabytków. Niemniej książkę czyta się dobrze i na pewno czytelnik coś na lekturze skorzysta.

Tomasz Babnis

Epoka mykeńska, a już zwłaszcza minojska, to okres niezwykle enigmatyczny. Źródeł jest niewiele, a fantazja badaczy nieograniczona. Zagadnienia religii wczesnogreckiej również należy do wyjątkowo trudnych dla badaczy. Autor niniejszego studium, B. Rutkowski, był archeologiem i jego praca oparta jest niemal całkowicie o źródła archeologiczne. Trudno się dziwić, źródła pisane...