Syberia była od XIX wieku największym więzieniem świata. Nigdzie indziej na świecie nie wymyślono i nie wcielono w życie takiej formuły zniewolenia setek tysięcy ludzi. Pierwsi Polacy trafili tam już w XVI w. jako jeńcy wzięci w wojnie polsko-rosyjskiej za czasów Stefana Batorego. W wyniku późniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą z Rosją zsyłano tam kolejnych jeńców z Rzeczpospolitej, ale wtedy ich liczba - zwykle - nie przekraczała setki. Pierwszą większą falę, ok. 14. tysięcy, przyniosła klęska konfederacji barskiej. Po powstaniu kościuszkowskim przybyło kolejnych 20 tys., po wojnach napoleońskich ok. 10. tys. Ilu zesłano za udział w powstaniu listopadowym - nie wiadomo, tym bardziej, że wielu formalnie wcielono do rosyjskiego wojska i na Syberię trafili w jego szeregach. Przypuszcza się, że po powstaniach listopadowym i styczniowym zesłano po ok. 20 tys. bojowników. Ostatnią grupę zesyłanych tam w XIX w. katorżników stanowili socjaliści.
Jak pisze Wojciech Lada "Polacy od końca XVIII wieku cieszyli się opinią prawdziwych zakapiorów Europy. "Producenci rewolucji"- mówiono o powstańcach polistopadowych na ulicach Paryża. "Profesorowie barykad"- określano ich młodszych, postyczniowych kolegów w Londynie, Berlinie czy Zurychu".
A Wacław Sieroszewski, w swoim pamiętniku z satysfakcją wspomina, że jadąc na zesłanie usłyszał w Moskwie, że Polskie buntowniki" są uważani za "zastrelszczyków wszelkiego buntu", a naczelnik tamtejszego więzienia z podziwem pokazywał swoim rodakom polskich zesłańców niemal jak turystyczną atrakcję.

Zsyłka zwykle trwała 20 lat. Wielu nie doczekało jej końca. Ci, którym się udało, często nie wracali do Polski. Nie mieli już do kogo i do czego wrócić, albo brakowało im funduszy.
Przed zimnem, głodem, plagą pluskiew i komarów wielu uciekało w alkohol. Niektórzy poszukiwali jakiejś pasji, której spełnianie było ucieczką i próbą oswojenia trudnej rzeczywistości. Syberyjskie więzienia pełne były książek, które sami Rosjanie gromadzili tam, aby zabijać nudę długich zimowych miesięcy. Więźniowie mieli do nich dostęp i mogli zdobywać wiedzę np. z dziedziny biologii, geologii, prehistorii i modnej wtedy Darwinowskiej teorii ewolucji. Z tej możliwości skorzystali m. in. Wacław Sieroszewski, Bronisław Piłsudski, Benedykt Dybowski, Aleksander Czekanowski, Jan Czerski i Feliks Kon. A to tylko kilku najwybitniejszych, których odkrycia i prace były dla poznania fauny, flory, geologii, etnografii Syberii, wprost bezcenne.
W przypadku niektórych z tych badaczy wytężona praca maskowała objawy depresji i postępujących chorób psychicznych. Nie prowadzono wówczas badań pod tym kątem, ale odsetek samobójstw był w śród zesłańców znaczny. Wykańczały ich trudne warunki życia, ekstremalnie trudna aura, konieczność przebywania z przestępcami kryminalnymi, niepewność jutra, gdyż w każdej chwili mogli zostać skierowani w inny rejon Syberii, a także świadomość, że czas trwania zsyłki mógł zostać im przedłużony. Wielu popełniało samobójstwa już po zakończeniu zesłania lub po złagodzeniu kary, tak stało się w przypadku B. Piłsudskiego czy Czekanowskiego, na silną depresję cierpiał też Czerski, którego koło Wierchniekołymska w płytkim grobie, wykopanym w zamarzniętej ziemi, pochowała żona Mawra Czerska, prowadząca razem z nim badania naukowe.
Jednak ich prace, odkrycia, zabezpieczone okazy zwierząt i roślin a także dokumentacja etnograficzna były i są absolutnie kluczowe oraz nieocenione dla Syberii oraz zamieszkujących ją autochtonów.
Książka Wojciecha Lady jest prawdziwą kopalnią wiedzy o życiu polskich zesłańców. Zawiera wiele informacji, na które nigdy wcześniej nie natrafiłam w innych opracowaniach tego tematu. Dla miłośnika historii i tropiciela dziejowych "wisienek na torcie" ta pozycja będzie prawdziwą gratką.

Przeczytana w ramach kwietniowego wyzwania LC. Książka, która zabiera czytelnika za Ural, do miejsc, które w XIX badali i odkrywali polscy zesłańcy.

Syberia była od XIX wieku największym więzieniem świata. Nigdzie indziej na świecie nie wymyślono i nie wcielono w życie takiej formuły zniewolenia setek tysięcy ludzi. Pierwsi Polacy trafili tam już w XVI w. jako jeńcy wzięci w wojnie polsko-rosyjskiej za czasów Stefana Batorego. W wyniku późniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą z Rosją zsyłano tam kolejnych...